W środowisku prawniczym nie milkną echa wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 23.06.2015 r. (SK 32/14), w którym to Trybunał uznał, że trzykrotność wynagrodzenia za zawinione naruszenie praw autorskich jest niezgodna z Konstytucją RP. Problem w tym, że temat nie przebił się – a jeśli nawet to nie zagościł na stałe – w umysłach polskiego biznesu kreatywnego. A powinien. Cóż bowiem oznacza ten wyrok w praktyce?

Jak to wyglądało dotychczas?

Do tej pory, zawinione naruszenie praw autorskich (np. poprzez wykorzystanie artykułu prasowego, wydanie płyty czy książki bez uzyskania licencji, skopiowanie kodu źródłowego programu komputerowego do własnej aplikacji lub gry, eksploatacji filmu lub reklamy bez stosownej zgody, etc.), wiązało się dla sprawcy z ryzykiem m.in. zapłacenia trzykrotności stosownego wynagrodzenia, które byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu. Uprawnienie to było zawarte w art. 79 ust. 1 pkt 3 lit b ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. A jeśli nie udało się wykazać zawinienia – to można było domagać się jej dwukrotności. Naruszyciel wiedział więc, że jeśli zgłosi się po uzyskanie zezwolenia na wykorzystanie utworu, to będzie musiał zapłacić opłatę licencyjną. Wiedział też, że jeśli tego nie zrobi i zostanie złapany, będzie mu groziła konieczność zapłaty 3 razy takiej kwoty.

I co na to Trybunał?

Trybunał jednak uznał, że taki mechanizm jest niezgodny z art. 64 ust. 1 i 2 w związku z art. 31 ust. 3 w związku z art. 2 Konstytucji tj. z zasadą poszanowania i ochrony wolności człowieka oraz z zasadą równej dla wszystkich ochrony prawnej własności i innych praw majątkowych. Upraszczając Trybunał stwierdził, ze ten mechanizm jest nieproporcjonalny i zbyt represyjny wobec sprawcy

Jakie konsekwencje ma wyrok TK?

Obecnie, zostało uprawnionym dochodzenie dwukrotności stosownego wynagrodzenia lub – bardzo mało praktyczne w przypadku naruszenia praw autorskich – domaganie się naprawienia szkody na zasadach ogólnych. Oczywiście uprawnionemu przysługują też inne roszczenia, ale albo nie mają one realnego charakteru ekonomicznego albo ich praktyczna skuteczność jest zdecydowanie słabsza. W doktrynie pojawiają się nawet głosy (w mojej ocenie jednak bezzasadne), że dochodzenie dwukrotności również nie powinno mieć miejsca. Jakkolwiek zatem dwukrotność w naszym prawie pozostała, to nie można wykluczyć, że kolejna sprawa w TK skończy się kolejnym osłabieniem pozycji branży kreatywnej.

Wtedy, potencjalny sprawca kalkulując czy warto dopuścić się naruszenia, czy wręcz przyjąć model działalności gospodarczej zbudowany na naruszaniu praw autorskich, może skłonić się do wniosku, że ekonomicznie bardziej mu się opłaca nie uzyskiwać zgód autorsko uprawnionych. W końcu nie wszystkie przypadki naruszenia wyjdą na jaw, nie wszystkie z tych ujawnionych trafią do sądów, a w sądzie i tak uprawniony będzie mógł się domagać de facto tylko równowartości licencji, którą gdyby sprawca chciał prowadzić biznes legalnie … i tak musiałby zapłacić.

Wnioski?

Branża kreatywna nie powinna zatem pozostawać bierna i powinna oczekiwać oraz domagać się od ustawodawcy pilnej interwencji. Zakwestionowany przez Trybunał przepis można bowiem skonstruować tak aby dawał praktyczną i sensowną ochronę uprawnionym zostawiając jednak sądowi elastyczność.