W połowie października niemiecka prezydencja w Unii Europejskiej przedstawiła projekt „Konkluzji w sprawie karty praw podstawowych w kontekście sztucznej inteligencji i przemian cyfrowych”. Dokument ma zostać dołączony do Karty praw podstawowych. Jest częścią dyskusji i zbiorem ważnych postulatów między innymi w sprawie jak najkorzystniejszego wykorzystania potencjału sztucznej inteligencji i określenia etycznych zasad dotyczących jej działania. Jest odpowiedzią na jej dynamiczny rozwój i szeroki zakres zastosowania, a tym samym konieczność uregulowania jej działania w zgodzie z zasadami prawnymi i wartościami europejskimi. Dokument został przyjęty jako wniosek Niemiec z poparciem 26 krajów, a nie jako wniosek unijny Rady UE, do którego potrzebna była zgoda 27 państw. Jak czytamy w samym piśmie unijnym jedno z państw członkowskich sprzeciwiało się użyciu w dokumencie wyrażenia „gender equality”. Tym państwem okazała się być Polska.

Coraz mniej tajemniczo brzmiąca sztuczna inteligencja (AI – artificial intelligence) obecnie ma zastosowanie w wielu dziedzinach naszego życia. Biznes, rozrywka, nowe technologie, ochrona zdrowia, edukacja czy codzienne ułatwiane egzystencji to tylko niektóre obszary, w których to sztuczne odzwierciedlenie działania ludzkiego umysłu ma szerokie pole do popisu. Kiedy algorytmy mają wpływ na nasze finanse, zatrudnienie, zdrowie, prywatność czy politykę i gospodarkę państw potrzebne jest zapanowanie nad skutkami ich działań poprzez między innymi regulacje prawne.

Działania UE

Unia Europejska zdaje sobie sprawę z ogromnego potencjału wykorzystywania AI i jej wpływu na społeczeństwo i gospodarkę, a także z konkurencji, głównie Stanów Zjednoczonych. Odpowiedzią na te wyzwania są liczne postulaty i wytyczne organów i działaczy unijnych.

19 lutego br. Komisja Europejska opublikowała „Białą księgę w sprawie sztucznej inteligencji” jako wyznacznik kierunku działań, podstawę przyszłych unijnych regulacji i inicjatyw w szeroko rozumianym obszarze zastosowania sztucznej inteligencji. Strategią UE w dziedzinie AI, popartą we wspomnianej Białej Księdze, jest rozwój suwerenności cyfrowej, innowacyjności, konkurencyjności, a także bezpieczeństwa gospodarki europejskiej i społeczeństwa.

Sztuczna inteligencja a prawa i wolności

Ze względu na szczególne miejsce wartości i praw podstawowych w regulacjach unijnych zdecydowano, że kwestię wartości i etyki w wykorzystaniu sztucznej inteligencji będzie regulować osobny dokument. Niemiecka prezydencja w Unii Europejskiej przedstawiła w ostatnim czasie wspomniany już projekt „Konkluzji w sprawie karty praw podstawowych w kontekście sztucznej inteligencji i przemian cyfrowych”.

Istotność tego dokumentu potwierdza między innymi fakt, że wskazówki w nim zawarte mają być podstawą regulacji dotyczącej AI w Karcie praw podstawowych, która będąc utworzona 20 lat temu nie odpowiada współczesnym wyzwaniom w tym zakresie.

Wyzwań, które stwarza wykorzystanie sztucznej inteligencji jest bardzo wiele, także w kontekście przeciwdziałania dyskryminacji przez AI.

Znana jest sprawa Amazona, który w ostatnim czasie zrezygnował z używania algorytmów w procesie rekrutacji po tym jak okazało się, że faworyzował on płeć męską. System, który przez lata otrzymywał CV nadsyłane w większości przez mężczyzn wykrywał słowa klucze pojawiające się w aplikacjach tej płci, pomijając zgłoszenia kobiet.

Coraz częściej sztuczna inteligencja decyduje także o dostępie do ochrony zdrowia, świadczeń socjalnych czy o przydzielaniu różnych dóbr. Z pewnością decyzje te oparte na różnicach w płci, rasie czy wyznaniu byłyby sprzeczne z zasadami współczesnych państw demokratycznych. Jak jednak nauczyć AI, aby przestrzegała zasad etyki i równości wypracowanych przez tysiąclecia historii ludzkości, a także, aby wystrzegała się dyskryminacji na różnych polach? Konieczne są odpowiednie regulacje prawne, odpowiednie działania technologiczne i nadzór człowieka nad systemami AI.

Najnowsze stanowisko UE

Ostatnio przedstawione stanowisko UE w tym zakresie skupia się na tym, aby przyszłe regulacje prawne i działania technologiczne służyły pogodzeniu dynamicznego rozwoju sztucznej inteligencji w służbie gospodarce i społeczeństwu z poszanowaniem zasad demokracji, praworządności, wspólnych wartości i przeciwdziałaniu dyskryminacji. W dokumencie podkreślono istotne znaczenie sztucznej inteligencji w wielu dziedzinach życia społecznego i w propagowaniu praw podstawowych. Wskazano na duże znaczenie AI w usprawnieniu i zwiększeniu dostępu do usług publicznych, ochrony zdrowia, ochrony praw socjalnych, ochrony praw konsumentów czy pomocy w wykrywaniu i zwalczaniu różnego rodzaju zagrożeń poprzez między innymi ułatwienie pracy organom ścigania. Wskazano również, że sztuczna inteligencja przyczyni się do usprawnienia dostępu do informacji prawnych i przebiegu postępowań sądowych.

Nie pominięto zagrożeń jakie stwarza rozwój nowych technologii i sztucznej inteligencji w kontekście praw i wolności ludzi. Wymieniono między innymi cyberataki, nierówne traktowanie, nielegalne treści internetowe, możliwość ingerencji w proces wyborczy, kampanie dezinformacyjne. Zwrócono uwagę na szczególną ostrożność w regulowaniu działania systemów nadzoru ludności, wykrywania twarzy, selektywności informacji przekazywanych przez platformy internetowe czy profilowania.

Przedstawione konkluzje w sprawie karty praw podstawowych w kontekście sztucznej inteligencji i przemian cyfrowych są z pewnością kolejnym (po wydaniu „Białej księgi w sprawie sztucznej inteligencji”) ważnym krokiem w regulowaniu wykorzystywania sztucznej inteligencji i działania świata cyfrowego. Jak wskazano na końcu projektu są one podstawą do określenia przyszłych ram prawnych i regulacyjnych dotyczących AI, a także zachętą do szerokiej wspólnej dyskusji w tym zakresie.

Co ważne, w stanowisku UE zdecydowanie podkreślono znaczenie wspólnego dążenia do rozwijania standardów technicznych, odpowiednich zabezpieczeń, nadzoru nad działaniem sztucznej inteligencji i rozwijania uregulowań prawnych na tym polu. Ma to sprawić, aby wykorzystanie sztucznej inteligencji było bezpieczne, odbywało się z poszanowaniem praw i wolności, w tym w szczególności prawa do prywatności, a także w zgodzie z zasadami etyki i przeciwdziałaniu dyskryminacji. Jak zaznaczono w dokumencie Unia Europejska zdecydowanie stoi po stronie szerokiego wykorzystania potencjału sztucznej inteligencji. Wskazano, że działania w tym kierunku powinny być odpowiedzialne i ukierunkowane na człowieka, prowadzone wspólnie, jak i na poziomie każdego państwa członkowskiego z osobna.

Sprzeciw Polski

Polska jako jedyny kraj w UE sprzeciwiła się temu wspólnotowemu stanowisku w sprawie sztucznej inteligencji. Powodem było występujące w tekście słowo „gender”. Jak tłumaczy ambasador Polski przy UE Andrzej Sadoś: „Polska odnosi się pozytywnie do wielu kwestii ujętych w projekcie konkluzji dotyczących Karty Praw Podstawowych w kontekście sztucznej inteligencji i zmian cyfrowych. Jednak ani traktaty, ani Karta Praw Podstawowych UE nie posługują się pojęciem gender. Art. 2 i 3 ust. 3 TUE wprost odwołują się do równości kobiet i mężczyzn („equality between women and men”), podobnie jak art. 23 Karty Praw Podstawowych. Dlatego Polska zaproponowała zastosowanie w punkcie 2 konkluzji właśnie odwołania do równości kobiet i mężczyzn zamiast wyrażenia „gender equality” ze względu na brak definicji i jednoznacznego rozumienia”. Pozostaje mieć nadzieję, że pomimo tej „wpadki” Polska będzie wspierać rozwój wykorzystania sztucznej inteligencji i regulacji jej dotyczących poprzez między innymi współpracę na tym polu z państwami europejskimi.

Dokumenty:

„Konkluzje w sprawie Karty Praw Podstawowych w kontekście sztucznej inteligencji i przemian cyfrowych”-https://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-11481-2020-INIT/pl/pdf
„Biała Księga w sprawie sztucznej inteligencji Europejskie podejście do doskonałości i zaufania”-https://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-6266-2020-INIT/pl/pdf

Autor: Szymon Jaskólski – praktykant w dziale własności intelektualnej.