Open Source – oprogramowanie otwarte, ale w granicach

WordPress, Linux czy Android to przykłady najpopularniejszych programów open source. Oznacza to, że są one udostępnione bezpłatnie w domenie publicznej oraz funkcjonują na otwartym kodzie źródłowym, często edytowalnym dla użytkowników. Popularność tego rodzaju oprogramowania to nie tylko niższe koszty dla użytkowników, ale również dostęp do kodu źródłowego i możliwość rozwoju i ulepszania, a także poprawy bezpieczeństwa poprzez eliminację błędów i łatanie luk w kodzie źródłowym.

Nikt nie kwestionuje, że programy komputerowe podlegają ochronie prawno-autorskiej, a ich  twórcom przysługują (co do zasady) wszelkie prawa do stworzonego oprogramowania, w tym w szczególności prawa do kodu źródłowego. Udostępnienie programu na licencji otwartej nie oznacza, że są one pozbawione ochrony prawno-autorskiej, a autor zrzeka się praw do nich.

Zasady legalnego korzystania z oprogramowania udostępnionego jako „open source” określa każdorazowo licencja, która z reguły pełni rolę umowy pomiędzy użytkownikiem (przedsiębiorcą czy programistą) a dostawcą oprogramowania, czyli licencjodawcą. Licencje open source określają zasady korzystania z oprogramowania, jego rozwoju (modyfikacji) oraz dalszego wykorzystywania i udostępniania. Wykorzystanie oprogramowania open source możliwe jest wyłącznie na warunkach określonych w licencjach, które są wiążące, a ich naruszenie rodzi ryzyko odpowiedzialności.

Najpopularniejsze licencje OS

Na rynku funkcjonuje kilkaset rodzajów licencji open source, różniących się od siebie mniej lub bardziej znacząco – np. w zakresie zasad dopuszczalnej modyfikacji kodu źródłowego, zasad dalszej redystrybucji wyników opracowania kodu (copyleft, non-copylet), czy zasad odpowiedzialności w przypadku naruszenia licencji.

Główna strona Inicjatywy Open Source (www.opensource.org) podaje ponad 100 szablonów różnych licencji open source do wykorzystania. Pomimo jednak tak znacznej ilości licencji open source, większość wolnego oprogramowania funkcjonuje na kilku najpopularniejszych wzorach licencji open source wskazanych poniżej.

LICENCJA GPL (GNU General Public License).

Ma największe znaczenie dla całego ruchu open source. W ramach licencji GPL możliwe jest kopiowanie, modyfikowanie oraz rozpowszechnianie programów opracowanych w oparciu o kod źródłowy udostępniony na tej licencji otwartej. Warunkiem jest jednak to, że pogram taki, również musi być objęty licencją GPL. Są to tak zwane licencje „copyleft”, zwane również licencjami „wirusowymi”, gdyż wykorzystanie kodu objętego licencją otwartą „zaraża” niejako program wykorzystujący ten kod źródłowy. Inaczej mówiąc, jeśli podczas tworzenia programu użyty zostanie kod na licencji GPL, to  powstałe dzieło również zostaje objęte licencją GPL. Celem rozwiązania „copyleft” jest zapobieżenie monopolizacji wolnego pierwotnie kodu źródłowego z jednoczesnym zabezpieczeniem jego „otwartości” i wolnego dostępu. Jak wskazano w Preambule dokumentu GNU GENERAL PUBLIC LICENSE, „jeśli rozpowszechniasz kopie takiego programu, bezpłatnie lub za opłatą, musisz przekazać odbiorcom te same wolności, które sam otrzymałeś”.

Dodatkowo należy pamiętać, że oprogramowanie opracowane na podstawie kodu udostępnionego na licencji GPL należy opatrzeć informacją o licencji, autorze kodu, a także udokumentowanymi wprowadzonymi zmianami w pierwotnym kodzie. Przykład takiego oprogramowania to Linux.

LICENCJA MIT (Massachusetts Institute of Technology).

Posiada najwięcej fanów wśród osób ceniących sobie małą ilość zapisów prawnych licencji. Dokument licencji MIT potrafi liczyć kilka krótkich zdań. To dlatego, że bez jakichkolwiek ograniczeń (oraz praw patentowych) możemy używać, modyfikować czy też dystrybuować program powstały na bazie kodu źródłowego udostępnionego na tej licencji. Jako warunek zastrzeżono, że należy dołączyć kopię licencji i zawrzeć informacje o autorze oprogramowania.

LICENCJA APACHE 2.O.

Stworzona przez Apache Software Foundation licencja zezwala na używanie, modyfikowanie i udostępnianie oprogramowania bez obowiązku udostępniania kodu źródłowego, przy czym warunkiem wykorzystania oprogramowania na tej licencji jest udokumentowanie wprowadzonych zmian w kodzie. Autorzy swoje prace mogą udostępniać zarówno na użytek prywatny, jak i komercyjny. Warunkami do spełnienia pozostają: zawarcie informacji o prawach autorskich. Oprogramowanie na licencji Apache 2.0 nie może być objęte gwarancją.

LICENCJA BSD (Berkley Software Distribution License).

Zdecydowanie bardziej liberalna opcja OS. To, co ją wyróżnia od GPL to fakt, że gdy stworzymy oprogramowanie na bazie kodu objętego licencją BSD, to nie musimy swojej finalnej pracy udostępniać w systemie Open Source. Nie ma również obowiązku dokumentowania zmian w kodzie źródłowym. Jedna z wersji licencji BSD zabrania bez uprzedniej pisemnej zgody wykorzystywania nazwisk twórców kodu do podpisywania lub promowania rozwiązań pochodnych.

Podsumowanie

Otwarta licencja i dozwolone na niej działania pozwalają na elastyczność i spore oszczędności w funkcjonowaniu przedsiębiorstw, które korzystają z OS (Open Source) i mogą niskim kosztem dopasować program pod własne potrzeby. Wielość specjalistów mogących pracować nad danym oprogramowaniem daje również możliwość stale rozwijanego projektu. To dogodna opcja zarówno dla autora kodu, który będzie udoskonalany, oraz dla użytkowników, którzy bez znaczącego nakładu finansowego mogą otrzymać profesjonalne oprogramowanie. Otwartość kodu źródłowego pozwala również na częstsze kontrole i sprawdzanie zabezpieczeń programów.

Podejmując decyzję przy wyborze „idealnego” oprogramowania, oprócz korzyści  związanych z dostępnymi funkcjonalnościami oprogramowania, czy treścią i jakością jego kodu źródłowego oraz niskimi kosztami, należy również zwrócić uwagę na reguły korzystania z programu wskazane w licencji open source i konsekwencje z tym związane. Standardem powinna być zatem prawna weryfikacja zasad korzystania z wybranego  programu udostępnionego na otwartej licencji oraz ryzyk z tym związanych przed podjęciem decyzji o jego wykorzystaniu.