Prezydent RP podpisał „małą” nowelizację prawa autorskiego zwiększającą uprawnienia artystów wykonawców

Dnia 2 lipca 2015 r. Prezydent RP podpisał tzw. „małą” nowelizację ustawy Prawo autorskie. Jest to jedna z trzech nowelizacji Prawa autorskiego – obok „dużej” nowelizacji i nowelizacji dotyczącej uprawnień nadawców w zakresie reemisji produkcji własnych – nad którą pracował w ostatnim czasie Sejm.

Przyjęta nowelizacja jest wynikiem wdrożenia dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/77 UE z dnia 27 września 2011 r. dotyczącej zmiany dyrektywy 2006/11/WE w sprawie czasu ochrony prawa autorskiego i niektórych praw pokrewnych, której obowiązek implementacji upłynął 1 listopada 2013 r.

Przyjęta nowelizacja zakłada 3 główne zmiany w prawie autorskim:

1. ujednolicenie sposobu obliczania czasu ochrony autorskich praw majątkowych do utworu muzycznego ze słowami;
2. wydłużenie czasu ochrony praw pokrewnych (praw do artystycznych wykonań i fonogramów);
3. zapewnienie artystom wykonawcom odpowiedniej ochrony ich praw przez cały okres ich życia.

Mała nowelizacja ujednolica sposób liczenia okresu ochrony utworów słowno-muzycznych. Obecnie okres ochrony zależy od tego, czy między współautorami takiego utworu istniał zamiar stworzenia wspólnego działa, a więc czy takie utwory można zakwalifikować jako utwory współautorskie w rozumieniu art. 9 Prawa autorskiego.

Wprowadzona zmiana dotyczy utworów słownych i utworów muzycznych, jeżeli zostały one stworzone specjalnie dla danego utworu słowno-muzycznego. W świetle nowego prawa 70-letni okres ochronny liczyć należy od śmierci później zmarłej z wymienionych osób: autora utworu słownego albo kompozytora utworu muzycznego. Zmiana ta ma na celu wyeliminowanie sytuacji, w których w utworze słowno-muzycznym nieuznanym za utwór współautorski, autorskie prawa majątkowe do tekstu wygasałyby w innym terminie niż prawa do muzyki.

Drugą ze zmian wprowadzonych przyjętą nowelizacją jest wydłużenie okresu ochrony fonogramów i artystycznych wykonań utrwalonych na fonogramach z 50 do 70 lat. Zmiana ta uzasadniana jest próbą wyeliminowania sytuacji, w których artyści wykonawcy – zaczynający w obecnych czasach swoje kariery w bardzo młodym wieku – pozbawieni są dochodów ze swojej działalności artystycznej w końcowym okresie ich życia.

Ustawodawca wprowadził także prawo do dodatkowego wynagrodzenia dla artystów wykonawców w wydłużonym okresie ochrony, a więc po upływie 50 lat od publikacji fonogramu lub jego rozpowszechnienia w inny sposób – o ile przeniesienie praw lub udzielenie licencji wyłącznej nastąpiło za jednorazowym wynagrodzeniem. Wynagrodzenie to miałoby być wypłacane przez wybraną przez MKiDN organizację zbiorowego zarządzania i odpowiadać kwocie 20% przychodu producenta fonogramu uzyskanego w poprzednim roku z tytułu zwielokrotniania, wprowadzania do obrotu i publicznego udostępniania fonogramu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym (czyli np. w Internecie). Natomiast jeśli przeniesienie praw lub udzielenie licencji wyłącznej nastąpiło jednak za wynagrodzeniem wypłacanym okresowo, po upływie tego okresu nie będzie można potrącać artyście wykonawcy zaliczek lub innych odliczeń z tego wynagrodzenia.

Ostatnie najważniejsze zmiany z „małej” nowelizacji dotyczą próby zapewnienia artystom wykonawcom odpowiedniej ochrony ich praw przez cały okres ich życia. W tym celu ustawodawca postanowił wprowadzić do polskiego systemu prawnego tzw. zasadę „use it or lose it”. Zgodnie z tą zasadą, jeżeli producent po upływie 50 lat od dnia publikacji utworu lub jego rozpowszechnienia w inny sposób nie wprowadza do obrotu wystarczającej liczby egzemplarzy fonogramu (która,biorąc pod uwagę jego charakter, zaspokajałaby racjonalne potrzeby odbiorców) albo nie udostępnia fonogramu publicznie w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym, artysta wykonawca albo jego spadkobierca może wypowiedzieć umowę przeniesienia praw lub licencji wyłącznej na zasadach wskazanych w ustawie. Wypowiedzenie umowy z producentem będzie skuteczne dopiero po upływie jednego roku od dnia doręczenia mu stosownego oświadczenia o wypowiedzeniu umowy, pod warunkiem, że producent w tym czasie nie rozpocznie korzystania z fonogramu we wskazany powyżej sposób.

W praktyce problematyczne może okazać się rozgraniczenie, jakie wprowadzenie do obrotu egzemplarzy fonogramu jest “wystarczające”. Zgodnie z uzasadnieniem projektu nowelizacji ustawodawca postanowił posiłkować się w tym zakresie definicją “dzieła opublikowanego” Aktu paryskiego Konwencji berneńskiej o ochronie dzieł literackich i artystycznych (Dz. U. z 1990 r. Nr 82, poz. 474), gdzie spełnienie wymogu publikacji dzieła jest uzależnione od tego, czy forma udostępnienia jego egzemplarzy czyni zadość racjonalnym potrzebom odbiorców, które należy określić, biorąc pod uwagę charakter danego dzieła. Niestety na obecnym etapie brak jest “miarodajnych” czynników pomagających jednoznacznie rozstrzygnąć tę kwestię.

Co ciekawe, zmiany wprowadzone “małą nowelizacją” nie obejmują w żadnym zakresie wideogramów i utworów audiowizualnych. Kwestia ta budziła liczne wątpliwości zarówno na etapie prac nad dyrektywą, jak i prac ustawodawczych w polskim Parlamencie.

Nowelizacja wejdzie w życie po upływie 14 dni od jej ogłoszenia i będzie miała zastosowanie do utworów podlegających ochronie na podstawie dotychczasowych przepisów w dniu 1 listopada 2013 r. oraz do utworów powstałych po tej dacie.