Prowokacja dziennikarska przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka

Prowokacja dziennikarska – działanie ze względów etycznych i prawnych kontrowersyjne – często jednak jedyne narzędzie w ujawnianiu nieprawidłowości oraz wyjaśnianiu kwestii istotnych społecznie. Brak definicji legalnej oraz regulacji tej kontrowersyjnej metody zdobywania informacji wywołuje wiele problemów przy dokonywaniu jej oceny prawnej. Wskazówek interpretacyjnych dostarcza wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 24 lutego 2015 r., w sprawie Haldimann i inni przeciwko Szwajcarii.

Problem oceny granic prowokacji dziennikarskiej tym razem pojawił się w Szwajcarii. Wydawca programu „Kassensturz” dotyczącego ochrony praw konsumentów w celu ukazania nieuczciwych praktyk agentów ubezpieczeniowych postanowił o przeprowadzeniu prowokacji dziennikarskiej. Jedna z dziennikarek, udając klienta, zaaranżowała spotkanie z agentem w pokoju, w którym zainstalowano dwie ukryte kamery. W pewnym momencie w pokoju pojawił się wydawca programu, informując agenta, iż spotkanie zostało zarejestrowane – ten odmówił następnie dalszych wyjaśnień do kamery. Nagranie, w którym agent miał zasłoniętą twarz oraz zmieniony głos zostało wyemitowane we wskazanym programie. Działanie dziennikarzy zostało negatywnie ocenione przez szwajcarski sąd – za użycie ukrytej kamery dziennikarze uczestniczący w prowokacji zostali ukarani grzywną 15 stawek dziennych w wysokości odpowiednio 350, 200 i 100 franków szwajcarskich. Szwajcarski Sąd Federalny utrzymał tę karę, argumentując, iż dziennikarze przeprowadzili prowokację używając nieproporcjonalnego środka. Mimo, że zdaniem Sądu interes publiczny – w postaci istotnej informacji dla konsumentów przeważał nad interesem indywidualnym, dziennikarze mogli sięgnąć po zdecydowanie mniej dolegliwy dla agenta środek zdobywania informacji. Z takim stanowiskiem sądu nie zgodzili się dziennikarze, którzy zwrócili się o ochronę swoich praw do ETPC, wskazując na naruszenie art. 10 Konwencji – tj. swobody wypowiedzi.

Sędziowie strasburscy nie podzielili stanowiska Szwajcarskiego Sądu Federalnego i uznali, że w przypadku dziennikarzy doszło do naruszenia wolności słowa. W uzasadnieniu czytamy, iż interes publiczny przeważył nad interesem indywidualnym, który został naruszony jedynie w niewielkim stopniu. Dziennikarzami kierował zamiar przedstawienia ważnego społecznie tematu, a sama prowokacja skupiła się na ukazaniu antykonsumenckiej praktyki, a nie na konkretnej osobie. Co więcej, Trybunał nie zgodził się z argumentacją dotyczącą proporcjonalności środka, podkreślając, że dziennikarze zadbali o zakrycie twarzy, zmianę głosu, a na spotkanie wybrali miejsce uniemożliwiające identyfikację. Ingerencja w życie prywatne maklera nie była więc na tyle duża, aby mogła przeważyć nad interesem publicznym, jakim było ukazanie nieuczciwych praktyk maklerskich. W odniesieniu do wymierzonej dziennikarzom kary, Trybunał stwierdził, że już samo uznanie winy może wywołać skutek w postaci powstrzymania dziennikarzy od poruszania istotnych tematów czy wyrażania krytyki – co w tym przypadku stanowiło naruszenie wolności słowa.

Orzeczenie w sprawie Haldimann i inni przeciwko Szwajcarii to pierwszy wyrok, w którym Trybunał odniósł się do tematu wykorzystania ukrytych kamer bez zgody, a nawet wiedzy osoby zainteresowanej. Niewątpliwie będzie on mieć wpływ na ocenę prowokacji dziennikarskiej w przyszłości, w tym w Polsce. W kontekście wyroku Trybunału warto wskazać, że takie działanie jest dopuszczalne tak długo jak odbywa się w interesie społecznym oraz gdy zachowane zostaną środki pozwalające na ochronę interesów indywidualnych “bohaterów” prowokacji. Słowo klucz zatem to proporcjonalność działania dziennikarzy, którzy nie powinni nadużywać prowokacji jako narzędzia zdobywania informacji.

CASE OF HALDIMANN AND OTHERS v. SWITZERLAND 21830/09