Blockchain a regulacje prawne w Polsce i Unii Europejskiej

Blockchain jako innowacyjna technologia odgrywa coraz większe znaczenie w ekonomii światowej, pobudzając rozwój gospodarczy. Pierwsze zastosowania Blockchain to rynki finansowe. Jednakże już kolejne branże dostrzegają potencjał jaki niesie za sobą ta innowacyjna technologia, która wkracza do zastosowania w obszarach ochrony zdrowia, transportu, handlu, energetyki, rejestrów, a nawet w wyborach i referendach.

Wobec tak szerokiego zastosowania technologii Blockchain trudno oczekiwać jej kompleksowej regulacji prawnej. Inne przepisy prawa będą miały zastosowanie w przypadku wykorzystania technologii Blockchain w ramach kryptowalut, a inne w przypadku wykorzystania jej w sektorze medycznym czy energetycznym. W miarę rozwoju technologii i zakresu jej zastosowania, zmian wymagać może szereg dziedzin prawa, począwszy od prawa cywilnego (smart kontrakty), poprzez prawo handlowe, finansowe (kryptowaluty), czy konsumenckie. Niniejszy artykuł stanowi zbiorcze podsumowanie istniejących regulacji prawnych krajowych i unijnych, mających za przedmiot wybrane zagadnienia odnoszące się do technologii Blockchain.

Polskie regulacje prawne

Dotychczas polski ustawodawca uwzględnił jedynie wybrane zagadnienia związane z technologią Blockchain w przepisach krajowych. Przykładowo, znowelizowane w 2021 roku przepisy Kodeksu spółek handlowych (art. 328¹ § 3 oraz art. 300³¹ § 3)  umożliwiają spółkom akcyjnym oraz prostym spółkom akcyjnym prowadzenie rejestru akcjonariuszy w formie rozproszonej i zdecentralizowanej bazy danych, a zatem z wykorzystaniem technologii Blockchain.

Poza powyższym, w Ustawie o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu występuje regulacja działalności dostawców w zakresie walut wirtualnych, w tym przede wszystkim obowiązek uzyskania wpisu do rejestru działalności w zakresie walut wirtualnych. W ustawie tej wprowadzono również definicję waluty wirtualnej (art. 2 ust. 2 pkt 26) oraz rachunku – portfela (art. 2 ust. 2 pkt 17 lit. e). Ustawa przesądza także o zaliczeniu walut wirtualnych do kategorii wartości majątkowych, obok środków płatniczych czy instrumentów finansowych (art. 2 ust. 2 pkt 27).

Wobec braku szerszej regulacji, do pozostałych kwestii dotyczących technologii blockchain, należy na zasadzie analogii stosować istniejące przepisy i instytucje prawne w zależności od konkretnego sposobu jej wykorzystania. Przykładowo, zastosowanie NFT do tworzenia kryptoaktywów, możliwych do zaklasyfikowania jako papiery wartościowe, stwarza podstawę do zastosowania przepisów ustawy o obrocie instrumentami finansowymi, przepisów k.s.h., czy nawet przepisów tzw. ustawy crowdfundingowej. Natomiast kryptoaktywa, które będą pełnić funkcję zbliżoną do środka wymiany, mogą zostać zaklasyfikowane jako pieniądz elektroniczny, a tym samym powstanie obowiązek stosowania przepisów z ustawy o usługach płatniczych.

Ministerstwo cyfryzacji w 2016 roku uruchomiło program „Od papierowej do cyfrowej polski”, w ramach którego powołano tzw. strumienie, mające wspierać cyfryzację różnych przestrzeni gospodarki i administracji. Jednym z powyższych strumieni jest Strumień Blockchain/DLT i Waluty Cyfrowe, którego celem jest stworzenie przyjaznego środowiska regulacyjnego dla projektów związanych z kryptoaktywami, a także opracowanie standardów i najlepszych praktyk w tym zakresie. Patrząc całościowo na zagadnienie polskiej regulacji materii dotyczących technologii blockchain, walut wirtualnych, czy szerszej kategorii kryptoaktywów, działalność powyższego programu nie przyniosła dotychczas wymiernych efektów legislacyjnych.

Unijne regulacje prawne

Również na poziomie unijnym regulacje prawne mające za przedmiot technologię blockchain i jej wykorzystania są punktowe. Kluczowe w tym zakresie stałoby się przyjęcie, zapowiadanych od 2020 roku rozporządzeń MICA oraz DORA, stanowiących część szerszego pakietu Digital finance package (DFP), który poza  regulacją wybranych zagadnień dotyczących technologii blockchain, ma stanowić prawną infrastrukturę dla cyfrowej transformacji systemu finansowego Unii Europejskiej.

Rozporządzenie w sprawie rynków kryptoaktywów (MICA) regulować będzie w sposób kompleksowy kwestie emisji, oferty publicznej oraz obrotu kryptoaktywami, a także działalność dostawców usług w zakresie kryptoaktywów, w tym platform obrotu kryptoaktywami, dostawców portfeli, podmiotów świadczących usługę wymiany kryptoaktywów na walutę fiat, czy doradztwo w zakresie kryptoaktywów. Dzięki powyższej regulacji ma zostać wzmocniona ochrona nabywców i posiadaczy kryptoaktywów, bezpieczeństwo i przejrzystość obrotu. Rozporządzenie MICA wyróżniać będzie trzy rodzaje kryptoaktywów: tokeny powiązane z aktywami, tokeny będące pieniądzem elektronicznym,
a także tokeny użytkowe.

Rozporządzenie (DORA) regulować będzie kwestie związane z wdrażaniem przez instytucje systemu finansowego jak: banki, giełdy czy także fintechy (instytucje płatnicze, instytucje pieniądza elektronicznego, czy dostawcy usług w zakresie kryptoaktywów) skutecznych instrumentów ochrony przed zagrożeniami dla infrastruktur technologii komunikacyjno-informacyjnych (ICT) oraz wymogów w zakresie zarządzania ryzykiem związanym z ICT.

Funkcjonującą regulacją, która pośrednio odnosi się do technologii blockchain jest dyrektywa 2015/849 w sprawie zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu, w która do podmiotów zobowiązanych zalicza dostawców kont walut wirtualnych oraz podmioty świadczące usługi w zakresie wymiany walut fiat i wirtualnych. Dyrektywa ta wprowadza także definicję waluty wirtualnej oraz dostawcy kont walut wirtualnych.

Podsumowując, w obecnym stanie prawnym, zarówno blockchain jak i NFT nie mają charakteru instytucji prawnej, są one wyłącznie technologią, której dopiero wykorzystanie
w określony sposób, będzie implikować zastosowanie konkretnych regulacji prawnych oraz ich ewentualnego dostosowania do wyzwań tej technologii.