Umożliwienie dostępu do szeroko pojętej informacji publicznej osobom z niepełnosprawnością jest niewątpliwie dużym wyzwaniem dla podmiotów publicznych, szczególnie w czasach, gdy większość istotnych dla obywateli informacji jest dostępnych z poziomu komputera bądź smartfona. Strony internetowe podmiotów publicznych często stanowią dla osób dotkniętych niepełnosprawnością barierę nie do przeskoczenia. Brak transkrypcji materiałów multimedialnych czy odpowiednich skrótów klawiszowych czasami wręcz uniemożliwia im dostęp do kluczowych informacji, a co za tym idzie znacznie utrudnia społeczną partycypację oraz skutkuje ich wykluczeniu. Problem ten już 4 lata temu zauważyła Komisja Europejska, a z dniem 23 września 20201 roku, wejdzie w życie ustawodawstwo krajowe w tej sprawie.

Zgodnie z ustawą z dnia 4 kwietnia 2019 roku o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych, która jest aktem prawnym implementującym dyrektywę unijną z 19 lipca 2016 roku, od 23 września 2020 roku wszystkie podmioty publiczne w rozumieniu przepisów ustawy o finansach publicznych, powinny zapewnić dostępność cyfrową swoich stron internetowych. Poprzez zapewnienie dostępności cyfrowej, ustawodawca w tym konkretnym przypadku rozumie zagwarantowanie dostępności cyfrowej strony Biuletynu Informacji Publicznej danego podmiotu oraz konkretnie wymienionych elementów i funkcji strony internetowej. Elementy te, to przede wszystkim: dane teleadresowe, narzędzia służące do kontaktu z podmiotem, funkcje związane z nawigacją, informacje dot. sytuacji kryzysowych oraz „deklaracja dostępności”.

Kryteria dostępności

Kryteria oceny dostępności stron internetowych (a od 23 czerwca 2021 roku także aplikacji mobilnych) wyznaczone są przez załącznik do ustawy, a ich spełnienie, jak mówi art. 5 ust. 1 omawianej ustawy, jest „warunkiem zapewnienia dostępności cyfrowej strony”. Kryteria zawarte w załączniku oparte są na strukturze zaleceń Web Content Accessibility Guidelines wypracowanych w latach 90 XX wieku. Zalecenia te są podzielone na cztery „zasady” (postrzegalność, funkcjonalność, zrozumiałość i kompatybilność), które z kolei podzielone są na „wytyczne”. Poszczególne wytyczne można spełnić poprzez prezentowanie określonych treści w sposób zgodny z „kryteriami sukcesu”. Każdemu z tych kryteriów została przyporządkowana jedna lub dwie litery „A”. Spełnienie kryteriów oznaczonych pojedynczą literą „A” jest konieczne, aby w ogóle uznać daną treść za dostępną dla osób z niepełnosprawnościami. Natomiast wypełnienie tych oznaczonych literami „AA” poprawia komfort korzystania i zwiększa łatwość dostępu do prezentowanych na stronie treści.

Deklaracja dostępności

Ważnym elementem omawianej ustawy jest tak zwana „deklaracja dostępności”. Ma być ona w założeniu sporządzona wg. określonego wzoru oraz zawierać informacje, na przykład na temat skrótów klawiszowych funkcjonujących na stronie, czy dostępności architektonicznej siedziby danego podmiotu. Ustawodawca nakłada na podmioty publiczne obowiązek sporządzenia dla każdego serwisu internetowego (a w przyszłości także dla aplikacji mobilnej) takiej deklaracji, co w założeniu realizuje dwie podstawowe funkcje: informacyjną oraz weryfikacyjną.

Co roku (31 marca) podmioty publiczne mają dokonywać przeglądu oraz aktualizacji swoich „deklaracji dostępności”. Takich aktualizacji mają one również dokonywać w momentach zmian, mogących mieć wpływ na dostępność cyfrową ich stron (art. 11 omawianej ustawy).

Społeczny mechanizm kontroli

Zgodnie z dyrektywami unijnymi należało ustanowić mechanizm umożliwiający każdej osobie wysłanie zainteresowanym organom publicznym informacji zwrotnej na temat wprowadzanych przez nich cyfrowych udogodnień. W związku z tym, według ustawy, każdy ma prawo wystąpić do podmiotu publicznego z żądaniem zapewnienia dostępności cyfrowej danej strony internetowej lub danego elementu strony. To rozwiązanie, służy zarówno osobom dotkniętym niepełnosprawnością, ułatwiając im wypracowywanie z instytucją publiczną nowych rozwiązań dotyczących cyfrowej dostępności (np. implementacja alternatywnych sposobów zapewniania dostępności), jak i jest elementem pozwalającym na sprawowanie społecznej kontroli nad wykonywaniem ustawy. Co do zasady, sprostanie takiemu żądaniu powinno nastąpić nie później, niż 7 dni od tego żądania, w przeciwnym razie ustawa daje osobie, która wystosowała takie żądanie, prawo do wniesienia skargi (art. 18 ust. 7).

Kary finansowe za niezapewnienie dostępności cyfrowej

Ustawodawca nakłada na Ministra Cyfryzacji obowiązki związane z kontrolowaniem zapewniania dostępności cyfrowej. Minister ma obowiązek raz do roku monitorować stan zapewnienia dostępności cyfrowej, a raz na trzy lata, ma on według ustawy obowiązek sporządzenia i przedstawienia Komisji Europejskiej wyników swojej działalności. Prócz tego, ustawodawca ustanawia także kary finansowe dla podmiotów publicznych, które:

i) w sposób nieuzasadniony i uporczywy nie zapewniają dostępności cyfrowej strony internetowej lub aplikacji mobilnej (art. 19 ust. 1 pkt. 1),

ii) nie sporządzają i nie publikują deklaracji dostępności albo, których deklaracje nie zawierają odpowiednich, wyszczególnionych w ustawie elementów (art. 19 ust. 1 pkt. 2)

iii) nie zapewniają dostępności cyfrowej strony podmiotowej BIP (art. 19 ust. 1 pkt. 3).

Przesłanką do stwierdzenia „nieuzasadnionego i uporczywego” niezapewniania dostępności cyfrowej będzie stwierdzenie braku poprawy w trzech kolejnych monitorowaniach (wykonywanych rok do roku przez ministra cyfryzacji). Z kolei, jeżeli chodzi o stwierdzenie niespełnienia przez podmiot publiczny wymogów dot. sporządzania deklaracji dostępności oraz cyfrową dostępność strony podmiotowej BIP, to wystarczą tu dwa kolejne monitorowania. Pierwsze kary na podstawie pkt 2 i 3, których ustawowa wysokość wynosi 5000 zł będą mogły zatem zostać nałożone w 2022 roku, natomiast pierwsze kary na podstawie pkt 1 (wynoszące 10 000 zł), w 2023 roku.