Mały aktor na planie filmowym – przygoda czy ciężka praca?

Historia kinematografii zna wiele niezapomnianych dziecięcych kreacji aktorskich. Jako dzieci swoje kariery aktorskie zaczynały takie gwiazdy jak Leonardo DiCaprio w „ Co gryzie Gilberta Grape’a?”, Natalie Portman w genialnym „Leonie Zawodowcu”, czy Tatum O’Neal, która została najmłodszą laureatką Oskara za film pt. „Papierowy Księżyc”. Praca w branży filmowej większości kojarzy się blaskiem reflektorów, czerwonym dywanem, sławą i sukcesem. W praktyce bywa jednak bardzo stresująca, trudna i niebezpieczna, a na końcowy efekt, który oglądamy w kinach, składa się wiele skomplikowanych czynników. By prawa małych aktorów w tej złożonej branży jaką jest film były chronione, polski ustawodawca wprowadził regulacje, które pozwalają kontrolować czas i warunki pracy dzieci na planie filmowym.

Jakie formalności należy spełnić by zatrudnić małego aktora?

Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy w produkcji filmowej zakłada, że dzieci uczestniczące w zdjęciach powinny znajdować się pod opieką swoich opiekunów lub innych osób dorosłych, którym za zgodą opiekunów powierzono opiekę. W zakresie wykonywania pracy lub innych zajęć zarobkowych przez dzieci na planie zdjęciowym odsyła do odrębnych przepisów – kodeksu pracy.

Przede wszystkim praca dziecka na planie filmowym nie może przekroczyć 6 godzin (zakaz pracy w porze nocnej 20.00-6.00). Sześciogodzinny dzień pracy dziecka jest ściśle i skrupulatnie kontrolowany przez Państwową Inspekcję Pracy – w praktyce zdarzały się przypadki, że właściwy inspektor pracy został zawiadomiony o przekroczeniu określonego w ustawie czasu pracy i w związku z tym na producenta określonej produkcji filmowej zostały nałożone kary. Obowiązkowa jest też obecność rodzica lub opiekuna prawnego, który zostanie zapoznany z przepisami BHP na planie filmowym.

Zgodnie z art. 304⁵ kodeksu pracy wykonywanie pracy lub innych zajęć zarobkowych przez dziecko do ukończenia przez nie 16 roku życia jest dozwolone wyłącznie na rzecz podmiotu prowadzącego działalność kulturalną, artystyczną, sportową lub reklamową i wymaga uprzedniej zgody przedstawiciela ustawowego (rodzica) lub opiekuna tego dziecka. Aby dziecko mogło podjąć pracę, konieczna jest pisemna zgoda ww. osób, a w przypadku dzieci z domu dziecka – zgodę wydaje kurator sądowy.

Jeżeli dziecko podlega obowiązkowi szkolnemu należy posiadać również opinię dyrektora szkoły, do której dziecko uczęszcza, dotyczącą możliwości wypełniania przez dziecko tego obowiązku w czasie wykonywania przez nie pracy lub innych zajęć zarobkowych

Potrzebna będzie też opinia poradni psychologiczno-pedagogicznej dotyczącą braku przeciwwskazań do wykonywania przez dziecko pracy lub innych zajęć zarobkowych. Psycholog bada m.in. poziom rozwoju emocjonalnego dziecka, poziom inteligencji oraz podatność na stres w celu sprawdzenia czy maluch poradzi sobie z realizacją konkretnej sceny na planie filmowym. Warto dodać, że ten wymóg podlega rejonizacji, co oznacza, że nie można udać się do zaprzyjaźnionego psychologa, który bez problemu wyda pozytywną opinię. Pamiętać trzeba, że przede wszystkim chodzi tu o dobro dziecka, a nie o spełnienie wygórowanych ambicji rodzica.   W praktyce zdarza się, że konieczna jest obecność psychologa na planie filmowym. Tak było np. podczas realizacji trudnych scen z nastoletnią Jodie Foster w kultowym już filmie pt. „Taksówkarz” w reżyserii Martina Scorsese.

Co powinno zawierać zezwolenie Inspektora Pracy?

Po zdobyciu ww. dokumentów i opinii rodzic lub opiekun ( w przypadku, gdy dziecko należy do agencji aktorów formalnościami zajmuje się agencja) zgłasza się do właściwego inspektora pracy by ten wydał zezwolenie, które powinno zawierać:

-dane osobowe dziecka i jego przedstawiciela ustawowego lub opiekuna,

-oznaczenie podmiotu prowadzącego działalność,

-określenie rodzaju pracy lub innych zajęć zarobkowych, które może wykonywać dziecko,

-określenie dopuszczalnego okresu wykonywania przez dziecko pracy lub innych zajęć zarobkowych,

-określenie dopuszczalnego dobowego wymiaru czasu pracy lub innych zajęć zarobkowych,

-inne niezbędne ustalenia, wymagane ze względu na dobro dziecka lub rodzaj, charakter albo warunki wykonywania pracy lub innych zajęć zarobkowych przez dziecko.

W przypadku braku takiego zezwolenia, zatrudnienie dziecka nie jest możliwe, nawet przy zgodzie rodziców (lub opiekunów) dziecka. Właściwy inspektor pracy odmówi wydania zezwolenia, jeżeli wykonywanie pracy lub innych zajęć zarobkowych powoduje zagrożenie dla życia, zdrowia i rozwoju psychofizycznego dziecka lub zagraża wypełnianiu obowiązku szkolnego przez dziecko. Inspektor ma prawo je cofnąć na wniosek rodzica lub gdy stwierdzi, że warunki pracy dziecka nie odpowiadają tym, które zostały określone w zezwoleniu.

Zdaniem Państwowej Inspekcji Pracy powyższe wymogi muszą być dochowane bez względu na to czy realizujemy pełnometrażowy film fabularny czy kilkusekundową reklamę. Bez znaczenia jest też fakt czy dziecko gra rolę pierwszoplanową czy pojawia się na ekranie jako statysta. O ile przy tworzeniu zdjęć do dwugodzinnego dramatu czy filmu sensacyjnego wymogi narzucone przez ustawodawcę nie wydają się być zbyt sformalizowane, to podczas realizacji np. krótkich reklam sieci spożywczych takie restrykcyjne podejście nie wydaje się być do końca uzasadnione – zwłaszcza w kontekście uzyskiwania zaświadczeń od poradni psychologiczno – pedagogicznej.

Umowa o pracę czy umowa o dzieło / umowa zlecenia?

W obowiązującym stanie prawnym nie jest jednoznacznie uregulowane na jakiej podstawie ma być świadczona praca dzieci w kulturze i reklamie czy na podstawie umowy o pracę czy też umowy cywilnoprawnej. Wydaje się jednak, iż podstawą zatrudnienia w tym przypadku może być głównie pozapracownicza forma działalności w postaci umowy cywilnoprawnej – a więc umowy zlecenia lub umowy o dzieło. Jednak taką umowę w imieniu dziecka, zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego, zawiera jego przedstawiciel ustawowy, jeśli dziecko nie ukończyło jeszcze lat 13 albo małoletni za zgodą rodzica jeśli jest osobą między 13 a 18 rokiem życia. Niezależnie jednak od tego czy podpisujemy umowę o pracę, umowę o dzieło czy umowę zlecenia należy zdobyć ww. pozwolenia, opinie oraz zaświadczenie od inspektora pracy.

Kreatywność , nowe formy wyrazu artystycznego i innowacja to w branży filmowej podstawa. Zanim jednak powstanie przełomowe dzieło filmowe trzeba pamiętać o narzuconych wymogach. Zadaniem kierownika produkcji będzie zadbanie o ww. formalności oraz troska o bezpieczeństwo dziecka na planie. W innym przypadku w epizodycznej roli w naszej produkcji może pojawić się inspektor pracy… : )