Roszczenie informacyjne i inne ułatwienia służące uprawnionemu w razie naruszenia jego praw własności intelektualnej

Od 1 lipca 2020 roku funkcjonujemy w nowej rzeczywistości – wszystkie sprawy dotyczące własności intelektualnej, które dotychczas trafiały do sądów okręgowych w całej Polsce, według przepisów o właściwości miejscowej, teraz kierowane są do Poznania, Gdańska, Lublina lub Warszawy, do wyspecjalizowanych wydziałów ds. własności intelektualnej. Zmiany mają istotny charakter. Poza kwestiami organizacyjnymi, do Kodeksu postępowania cywilnego (dalej: „KPC”) dodano przepisy o nowym postępowaniu w sprawach własności intelektualnej (Dział IVg Kodeksu). Na nowo i tym razem w sposób jednakowy dla prawa autorskiego, prawa własności intelektualnej i prawa zwalczania nieuczciwej konkurencji, uregulowano środki procesowe do dyspozycji uprawnionego, którego prawa są zagrożone lub naruszone w wyniku działania osoby trzeciej.

Nowa ustawa daje możliwość skorzystania z kilku skutecznych środków zabezpieczenia lub pozyskania dowodów istotnych dla wykazania faktu naruszenia oraz wysokości szkody. Są nimi: wniosek o zabezpieczenie dowodu, wniosek o wyjawienie lub wydanie środka dowodowego i wniosek o wezwanie do udzielenia informacji. Dzięki nim, uprawniony, który ma uzasadnione powody by twierdzić, że doszło lub wkrótce dojdzie do naruszenia jego praw, zyskuje narzędzia do pozyskania dowodów i informacji, które umożliwią mu dochodzenie adekwatnych roszczeń w sądzie. Tym razem uwzględniono jednak również interes drugiej strony i lepiej zadbano o ochronę tajemnicy jej przedsiębiorstwa. Wprowadzono też mechanizmy, które mają zapobiegać instrumentalnemu wykorzystywaniu wspomnianych środków procesowych, by za pośrednictwem sądu dowiedzieć się jak najwięcej o działalności konkurenta.

Roszczenie informacyjne

Zgodnie z nowymi przepisami, jednakowo w sprawach dotyczących praw autorskich, praw pokrewnych, praw własności intelektualnej i w związku z popełnieniem czynów nieuczciwej konkurencji, osoba, która wniosła pozew lub planuje powództwo, może skierować do sądu uzasadniony wniosek o wezwanie naruszyciela lub osoby z kręgu jego usługodawców, dostawców, usługobiorców lub odbiorców do udzielenia informacji o pochodzeniu i sieciach dystrybucji towarów lub usług. Uzyskane informacje służą określeniu źródeł naruszenia i jego zakresu oraz mają w konsekwencji umożliwić sformułowanie lub doprecyzowanie żądań pozwu.

Roszczenie informacyjne nie jest rozwiązaniem nowym, ale ponieważ od zawsze przysługiwało również uprawnionym przed wniesieniem pozwu, bywało wykorzystywane instrumentalnie i bezkosztowo w celu uzyskania informacji o sposobie funkcjonowania konkurentów. Niejednokrotnie zdarzało się, że beneficjenci bogatsi o zdobytą wiedzę rezygnowali z wniesienia pozwu – nie wiązało się to bowiem dla nich z jakimikolwiek sankcjami. Nieodwracalność skutków wyegzekwowania roszczenia informacyjnego i nieproporcjonalność środka w stosunku do celu, jakiemu służył, dostrzegł Trybunał Konstytucyjny. W wyroku z 6 grudnia 2012 r. (sygn. SK 19/16) uznał przepis przewidujący roszczenie informacyjne w ustawie Prawo własności przemysłowej za niekonstytucyjny. Podobne roszczenie przysługiwało uprawnionemu do niedawna na podstawie Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

W wyniku nowelizacji, przepisy o roszczeniu informacyjnym zostały przeniesione do KPC i dostosowane w taki sposób, aby zapewniały bezpieczeństwo danych i poszanowanie dla tajemnicy przedsiębiorstwa informatorów. I tak, wniosek o zobowiązanie do udzielenia informacji może zostać przez sąd rozpoznany dopiero po pisemnym ustosunkowaniu się do jego zakresu przez potencjalnego obowiązanego (pozwanego, potencjalnego pozwanego lub osobę trzecią). Daje to tej osobie czas na złożenie wyjaśnień do co zakresu posiadanych danych i na powołanie się na ochronę tajemnicy przedsiębiorstwa. Sąd może określić wówczas szczególne zasady korzystania i zapoznawania się z udzielonymi informacjami oraz może wprowadzić dodatkowe ograniczenia – wszystko po to, by chronić uzasadniony interes drugiej strony i jej know-how. Natomiast w razie, gdyby po wyegzekwowaniu informacji nie doszło do złożenia pozwu lub pozew zostałby cofnięty, obowiązanemu przysługiwać będzie wobec uprawnionego roszczenie odszkodowawcze.

Wydaje się, że nowa regulacja – jeśli będzie prawidłowo stosowana przez sądy – zapewni proporcjonalność, na której tak bardzo zależało Trybunałowi Konstytucyjnemu. Pozytywnie należy również ocenić fakt stworzenia jednolitej treści roszczenia dla wszystkich przypadków naruszenia praw własności intelektualnej.

Zabezpieczenie środka dowodowego

Wniosek o zabezpieczenie środka dowodowego to odświeżona wersja poprzednio istniejącego wniosku o zabezpieczenie dowodu. Zmiana terminologii to efekt nowelizacji KPC, w której uściślono, że dowodami w sprawie są tylko takie źródła, co do których możliwe jest sformułowanie konkretnej tezy dowodowej, tzn. strona w chwili powoływania się na nie wie, co ze źródła wynika i że jest to istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Tymczasem w postępowaniach dotyczących naruszeń praw własności intelektualnej sformułowanie tezy często nie jest możliwe bez dokładnego zbadania materiału dowodowego. Przykładowo, uprawniony może mieć wiedzę o tym, że naruszyciel drukuje etykiety zawierające podrobiony znak towarowy uprawnionego oraz rozpowszechnia je na rynku, ale może nie znać wszystkich produktów oznaczanych tą etykietą. W takiej sytuacji, może złożyć wniosek o zabezpieczenie środków dowodowych w postaci wszystkich towarów oznaczonych daną etykietą, znajdujących się w magazynie naruszyciela pod danym adresem, znanym uprawnionemu. Dopiero po zapoznaniu się z przedmiotami, będzie możliwe sformułowanie konkretnej tezy, jakiego faktu dowodzą te zgromadzone materiały. I wykorzystanie jej w piśmie procesowym.

Zabezpieczenie środka dowodowego przysługuje wobec osoby, co do której istnieje uzasadnione przypuszczenie, że narusza prawa uprawnionego, jak również wobec innej osoby trzeciej, we władaniu której może znajdować się interesujący uprawnionego przedmiot. Celem tego mechanizmu jest ochrona przed utratą lub zniszczeniem rzeczy, z której mogą wynikać istotne dla przyszłego rozstrzygnięcia sądu informacje. Obowiązany dowiaduje się o zabezpieczeniu z chwilą zajęcia rzeczy przez komornika. Następnie ma prawo wnieść zażalenie, kwestionując zasadność zajęcia i przydatności danych środków dowodowych dla uprawnionego, jak również powołując się na ochronę tajemnicy przedsiębiorstwa. Dopiero kiedy sąd oddali zażalenie obowiązanego, uprawniony uzyska prawo zapoznania się z zabezpieczonymi przedmiotami – w sposób i w zakresie określonym przez sąd. Przepisy nie przewidują roszczenia odszkodowawczego na wypadek, jeśli skorzystanie z omawianego środka procesowego nie doprowadzi finalnie do złożenia pozwu. Może natomiast zobowiązań uprawnionego do złożenia kaucji na zabezpieczenie ewentualnych roszczeń obowiązanego (lub pozwanego) powstałych w wyniku wykonania postanowienia.

Wniosek o wyjawienie lub wydanie środka dowodowego

Trzecie z roszczeń przysługuje jedynie w toku postępowania i wyłącznie wobec pozwanego. Ma na celu przymuszenie pozwanego do ujawnienia rzeczy, z której mogą wynikać istotne dla rozstrzygnięcia sądu informacje, co do treści których powód nie ma wiedzy. Również i w tym przypadku sąd podejmie decyzję w przedmiocie wniosku powoda dopiero po odpowiedzi pozwanego, zawierającej ewentualne zastrzeżenie co do potrzeby ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa. W ten sposób proceduralnie ma zostać zapewniona proporcjonalność zakresu wykorzystania środka dowodowego na potrzeby postępowania.

Niezwykle interesująca jest natomiast sankcja dla pozwanego za niewykonanie postanowienia sądu: w takim wypadku sąd może uznać za udowodnione fakty, które miały zostać według powoda stwierdzone za pomocą tego środka dowodowego – chyba że pozwanemu uda się udowodnić tezę przeciwną. Sąd może również zadecydować o obciążeniu pozwanego kosztami postępowania, niezależnie od końcowego rozstrzygnięcia.

* * *

Omówione wyżej regulacje mają ułatwić właścicielom praw własności intelektualnej egzekwowanie ochrony przed sądem. Problemy z udowodnieniem faktu wyrządzenia szkody i oszacowaniem jej wartości zawsze w sprawach dotyczących dóbr niematerialnych były niemałe. Dostrzegł to ustawodawca, wprowadzając specjalne środki procesowe właśnie do odrebnego postępowania dotyczącego tych zagadnień. Trudności pewnie nie znikną, ale będzie ich mniej.

Autorka: Katarzyna Lejman – Adwokat – Praktyka postępowań sądowych i prawa własności intelektualnej