Trwają prace nad projektem kolejnej nowelizacji prawa autorskiego. Co przyniosą zmiany?

W ostatnim czasie zakończyły się konsultacje publiczne projektu nowelizacji ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Projekt zgłoszony w czerwcu tego roku przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego stanowi implementację dwóch unijnych dyrektyw[1], których termin wdrożenia do prawa krajowego upłynął rok temu. Mowa tutaj o tzw. dyrektywie satelitarno-kablowej II oraz dyrektywie Digital Single Market. Jakie propozycje znalazły się w projekcie?

Nowe prawo pokrewne dla wydawców prasy

Jedną z istotniejszych zmian wynikających z implementacji dyrektywy Digital Single Market jest na pewno propozycja stworzenia nowego prawa pokrewnego dla wydawców prasy do wyłącznej eksploatacji online ich publikacji prasowych przez dostawców usług społeczeństwa informacyjnego. Wydawcom przysługiwałoby z tego tytułu dodatkowe wynagrodzenie przez 2 lata od publikacji za cyfrowe zwielokrotnianie i eksploatację internetową (z wyłączeniem m.in. użytku prywatnego i linkowania). Twórcy publikacji prasowej przysługiwałoby natomiast prawo do 50% wynagrodzenia należnego wydawcy z tego tytułu.

Przepisy dotyczące dostawców usług udostępniania treści online

Niezwykle istotną proponowaną zmianą jest również uregulowanie zasad działalności dostawców usług udostępniania treści online. Projekt nowelizacji przewiduje m.in., że tacy dostawcy co do zasady mogą rozpowszechniać utwory zamieszczane przez użytkowników tych usług wyłącznie za zgodą uprawnionego oraz określa sytuacje, w których dostawcy będą zwolnieni z odpowiedzialności za ewentualne naruszenia w tym zakresie.

Zmiany w zakresie dozwolonego użytku

Implementacja dyrektywy Digital Single Market wymusza liczne zmiany w zakresie dozwolonego użytku przewidzianego prawem autorskim. Projekt nowelizacji wprowadza nowe przypadki „dozwolonego użytku” i zmienia niektóre, dotychczas obowiązujące w polskim systemie prawnym.

Nowością jest m.in. dozwolony użytek dotyczący eksploracji tekstów i danych, tj. ich analizy przy zastosowaniu zautomatyzowanej techniki służącej do analizowania tekstów i danych w postaci cyfrowej w celu wygenerowania informacji obejmujących w szczególności wzorce, tendencje i korelacje. Zakres dozwolonej eksploracji tekstów i danych będzie przy tym zróżnicowany w zależności od tego, czy będzie ona dokonywana dla celów badawczych czy komercyjnych.

Ponadto, rozszerzono dozwolony użytek dla celów dydaktycznych o możliwość eksploatacji internetowej, regulując jednocześnie że korzystanie w takim zakresie odbywa się w państwie, w którym dana instytucja oświatowa lub pomiot mają swoją siedzibę. Proponowane przepisy przewidują także m.in. możliwość zwielokrotniania utworów w dowolny sposób, w tym cyfrowy, na potrzeby zachowania zbiorów dziedzictwa kulturowego.

Korzystanie z utworów uznanych za niedostępne w handlu

Projekt nowelizacji kompleksowo reguluje procedurę korzystania z utworów niedostępnych w handlu, czyli utworów, w odniesieniu do których, w wyniku działań przeprowadzonych w dobrej wierze i z należytą starannością, stwierdzono, że nie są one dostępne publicznie za pośrednictwem kanałów dystrybucji właściwych dla danego rodzaju utworów w zakresie zaspokajającym racjonalne potrzeby odbiorców. Co prawda dotychczasowe przepisy przewidują już zasady korzystania z takich utworów, jednak wymagały one licznych zmian wynikających z dyrektywy Digital Single Market.

Wynagrodzenie twórców i wykonawców oraz obowiązek informacyjny

Projekt nowelizacji przewiduje zmianę w kwestii wynagrodzenia autorskiego. Obecnie obowiązująca regulacja wskazuje, że w przypadku braku ustaleń stron wysokość wynagrodzenia określa się z uwzględnieniem zakresu udzielonego prawa oraz korzyści wynikających z korzystania z utworu. Zgodnie z propozycją, jeżeli strony nie ustaliły wynagrodzenia, powinno być ono odpowiednie i proporcjonalne do korzyści wynikających z korzystania z utworu, z uwzględnieniem zakresu udzielonego prawa.

Ponadto, projekt rozszerza obowiązki związane z informowaniem o wpływach z korzystania z utworu. Twórca miałby mieć prawo do regularnego otrzymywania aktualnej informacji o bezpośrednich i pośrednich przychodach z korzystania z utworu oraz o wynagrodzeniu należnym w związku z korzystaniem, odrębnie dla każdego ze sposobów korzystania, w zakresie niezbędnym dla ustalenia wartości rynkowej praw. Informacja ta ma być udzielana z regularnością adekwatną do specyfiki danego sposobu korzystania z utworu, jednak nie rzadziej niż raz do roku. Istotne jest, że jeżeli obowiązani udzielili następnie licencji i nie posiadają już pełnej informacji, to odsyłać mieliby oni do licencjobiorcy, który musiałby udzielić brakującej informacji.

Prawo „odwołania” licencji lub przeniesienia praw

Zmiana nastąpić miałaby również w odniesieniu do uprawnień twórcy w razie nieprzystąpienia przez nabywcę praw lub licencjobiorcę do rozpowszechniania utworu lub nieudostępnienia go publiczności. Zgodnie z propozycją jeżeli nabywca autorskich praw majątkowych lub licencjobiorca, któremu udzielono licencji wyłącznej, nie przystąpi do eksploatacji utworu w terminie 2 lat od dnia przeniesienia majątkowych praw autorskich lub udzielenia licencji, twórca może odstąpić od umowy lub ją wypowiedzieć. Obecne brzmienie przepisu wskazuje, że obowiązany ma przystąpić do rozpowszechniania utworu w umówionym terminie, a w jego braku – w ciągu dwóch lat od przyjęcia utworu.

Zmiany w reemisji i uregulowanie „dodatkowych usług online”

Jedną z najważniejszym projektowanych zmian wynikających z implementacji dyrektywy satelitarno-kablowej II  jest ujednolicenie zasad licencjonowania usług reemisji programów radiowych telewizyjnych bez względu na zastosowaną technikę reemisji. Zgodnie z propozycją, przymusowym pośrednictwem organizacji zbiorowego zarządzania – dotyczącym dotychczas jedynie reemisji w sieciach kablowych dokonywanej przez operatorów sieci kablowych – objęte mają zostać wszelkie formy reemisji.

Istotną zmianą wynikającą z implementowanej dyrektywy satelitarno-kablowej II jest także m.in. wprowadzenie pojęcia „dodatkowych usług online”, czyli przekazywania do powszechnego odbioru przez organizacje radiowe i telewizyjne drogą elektroniczną swoich programów radiowych i telewizyjnych jednocześnie lub w określonym czasie po ich nadaniu oraz materiałów , które wzbogacają lub w inny sposób poszerzają nadawane programy, w szczególności przez zapowiedzi, uzupełnianie lub ocenę treści danego programu. W stosunku do niektórych kategorii utworów rozpowszechnianych w ramach „dodatkowych usług online” ustalono, że do celów wykonywania praw autorskich dotyczących tych czynności, za mające miejsce wyłącznie w państwie, w którym organizacja radiowa lub telewizyjna posiada swoje główne przedsiębiorstwo.

Projekt został opublikowany na stronie Rządowego Centrum Legislacji. Będziemy przyglądać się jego dalszym losom i na bieżąco o nich informować na naszym blogu.

[1] dyrektywa 2019/789 ustanawiająca przepisy dotyczące wykonywania praw autorskich i praw pokrewnych mające zastosowanie do niektórych transmisji online prowadzonych przez organizacje radiowe i telewizyjne oraz do reemisji programów telewizyjnych i radiowych oraz zmieniającej dyrektywę Rady 93/83/EWG (tzw. dyrektywy „satelitarno-kablowej II”);

dyrektywa 2019/790 w sprawie prawa autorskiego i praw pokrewnych na jednolitym rynku cyfrowym oraz zmiany dyrektyw 96/9/WE i 2001/29/WE (tzw. dyrektywy „Digital Single Market”).