Trzykrotność stosownego wynagrodzenia za naruszenie prawa autorskiego niezgodna z Konstytucją RP!

Trybunał Konstytucyjny uznał, że trzykrotność wynagrodzenia za zawinione naruszenie praw autorskich jest niezgodne z Konstytucją RP (sprawa o sygnaturze SK 32/14). Uprawnienie to zostało zawarte w art. 79 ust. 1 pkt 3 lit b ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych i pozwala na żądanie zapłaty trzykrotności stosownego wynagrodzenia za bezprawne, zawinione wykorzystanie cudzego utworu.

art. 79 ust. 1 pkt 3 lit b

Uprawniony, którego autorskie prawa majątkowe zostały naruszone, może żądać od osoby, która naruszyła te prawa, naprawienia wyrządzonej szkody poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej dwukrotności, a w przypadku gdy naruszenie jest zawinione – trzykrotności stosownego wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu;

Trybunał orzekł, że w zakresie w jakim uprawniony, którego autorskie prawa majątkowe zostały naruszone, może żądać od osoby, która naruszyła te prawa, naprawienia wyrządzonej szkody poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej – w przypadku gdy naruszenie jest zawinione – trzykrotności stosownego wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu, jest niezgodny z art. 64 ust. 1 i 2 w związku z art. 31 ust. 3 w związku z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej tj. z zasadą poszanowania i ochrony wolności człowieka oraz z zasadą równej dla wszystkich ochrony prawnej własności i innych praw majątkowych.

Przy ogłaszaniu wyroku Trybunał zwrócił uwagę, iż w przypadku spraw o naruszenie praw autorskich bardzo często trudno jest ocenić wysokość szkody wynikającej z naruszenia praw autorskich. Rodzi to wysokie pole do nadużyć i w efekcie prowadzi do dochodzenia sum oderwanych od poniesionej szkody. Jak wskazał sędzia Piotr Tuleja „zakwestionowana regulacja zawiera zbyt surową sankcję”.

Konsekwencje tego orzeczenia mogą być bardzo znamienne i należy je już teraz zasygnalizować. Jak wynika z art. 401¹ k.p.c., w przypadku gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego lub przepisu prawa z Konstytucją RP, można na tej podstawie żądać wznowienia postępowania, które zostało zakończone prawomocnym wyrokiem. Oznaczałoby to możliwość podjęcia na nowo tych spraw w których orzekano na podstawie wspomnianego już art. 79 ust. 1 pkt 3 lit b pr. aut.

Należy jedynie przypomnieć, że to samo zagadnienie będzie przedmiotem rozważań Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w kontekście jego zgodności z postanowieniami dyrektywy 2004/48/WE (tzw. dyrektywa enforcement).

Co istotne w obrocie prawnym nadal pozostanie możliwość żądania dwukrotności stosownego wynagrodzenia w przypadku gdy naruszenie jest niezawinione, co budzić może uzasadnione wątpliwości co do racjonalności takiego rozwiązania – zapewne zatem również w tym zakresie ustawodawca zaingeruje.

Warto zwrócić uwagę, że praktyka orzecznicza wydaje się być jednak nieco inna niż ta, o której wspomniał trybunał – zamiast zbyt wygórowanych orzeczeń częściej zdarza się, że sądy zasądzają bardzo niewielkie odszkodowania (znany przykład kilkuset złotych za naruszenie praw autorskich do piosenki Czesława Niemena). Prawdą jest, że nierzadko występują istotne trudności dowodowe dot. wykazania wartości licencji czy wysokości szkody, częściej jednak niż do sytuacji nadużyć w postaci dochodzenia przesadzonych kwot mamy do czynienia z przypadkami, gdy kwoty zasądzane są bardzo niskie, powodując, de facto iluzoryczność ochrony.

Na szerszy ogląd sprawy musimy jednak poczekać do przedstawienia przez Trybunał Konstytucyjny pisemnego uzasadnienia wyroku. Sprawa ma fundamentalne znaczenie dla praktyki dochodzenia roszczeń z tytułu naruszenia praw autorskich i już teraz musi stać się przedmiotem prac legislatora, który zobowiązany jest do usunięcia wadliwego przepisu z porządku prawnego.