Jak zabezpieczyć się przed ryzykami czyhającymi w trakcie produkcji filmu?

Jak wskazuje już sama definicja produkcji filmowej zawarta w ustawie o kinematografii, na wyprodukowanie filmu składa się wiele czynności o bardzo różnorodnym charakterze, tj.: artystycznym, ekonomicznym, prawnym, technicznym. Produkcja filmu jest procesem uzależnionym od wielu aspektów, nie zawsze zależnych od woli producenta. Na porządku dziennym przy dużych, wielomilionowych, pełnometrażowych produkcjach stosuje się ubezpieczenie elementów produkcji filmu od różnych ryzyk, których nie można przewidzieć w trakcie planowania tego wieloetapowego przedsięwzięcia.

Obecnie na rynku ubezpieczeniowym istnieje wiele rodzajów ubezpieczeń przeznaczonych dla producentów filmowych, które gwarantują ochronę ubezpieczeniową, np. w sytuacji nieszczęśliwych wypadków członków ekipy na planie zdjęciowym, nieukończenia zdjęć zgodnie z harmonogramem czy zniszczenia sprzętu na planie zdjęciowym. Często jednak sama możliwość skorzystania z ubezpieczeń będzie uzależniona od terytorium, na którym produkowany jest dany film. Firmy ubezpieczeniowe stosują bowiem wyłączenia terytorialne i ochrona ubezpieczeniowa może nie obejmować np. krajów w stanie wojny czy krajów, w odniesieniu do których – przed podpisaniem umowy ubezpieczenia – odpowiednie władze polityczne wydały i opublikowały opinię odradzającą wyjazdy do nich lub po prostu o których wyłączeniu postanowił ubezpieczyciel ze względu na to, że wydają mu się niebezpieczne.

Kogo lub co można ubezpieczyć na planie filmowym

Należy zacząć od najbardziej popularnego ubezpieczenia od następstw nieszczęśliwych wypadków (NNW), czyli ubezpieczenia dla członków ekipy na wypadek śmierci, trwałego i częściowego inwalidztwa oraz pokrywającego zwrot kosztów leczenia w razie wypadku na planie. Jest to zatem ubezpieczenie, które pokryje szkody związane z utratą zdrowia członków ekipy na planie zdjęciowym. Niestety, nie każdego rodzaju wypadek na planie będzie zazwyczaj uzasadniał wypłatę odszkodowania. Okoliczności, w jakich zostaną pokryte szkody na osobie, będą szczegółowo określone w Warunkach Ogólnych Ubezpieczenia (OWU) i będą one zależne od zakresu ubezpieczenia oraz ,,sumy ubezpieczeniowej”, jakie zostaną wykupione przez producenta. Szczególnie ważne jest dobranie odpowiedniego OWU w przypadku kaskaderów, którzy wykonują na planie zajęcia zagrażające zdrowiu, a nawet życiu.

Kolejnym niezwykle ważnym aspektem produkcji, jaki można ubezpieczyć, jest plan zdjęciowy oraz jego przeniesienia w inne miejsce w przypadku jego zniszczenia (koszty odtworzenia całości planu zdjęciowego) lub kradzieży scenografii i rekwizytów. Warto zaznaczyć, że na wysokość składki w tego typu polisach często wpływają m.in. budżet filmu oraz efekty specjalne i pirotechniczne, jakie mają miejsce w trakcie zdjęć do filmu. Należy liczyć się jednak z tym, że nie wszystko, co znajdować się będzie na planie zdjęciowym, będziemy mogli ubezpieczyć. Ochronie ubezpieczeniowej mogą nie podlegać: zwierzęta znajdujące się na planie, rośliny i drzewa, samoloty, statki, konstrukcje, które nie zostały zbudowane specjalnie w związku z produkcją filmu czy np. droga biżuteria. Ubezpieczeniu podlegają także samochody stworzone specjalnie na potrzeby filmu. Oprócz rekwizytów, scenografii itp. można także ubezpieczyć zwartości biura producenta (komputery, meble etc.), w którym odbywa się administracyjna i finansowa część produkcji filmu.
W trakcie prac mogą pojawić się również niespodziewane wypadki dotyczące zniszczenia czy uszkodzenia sprzętu użytkowanego w trakcie dni zdjęciowych czy w okresie developmentu. Ubezpieczeniu podlega sprzęt taki jak: kamery, aparaty fotograficzne i dźwiękowe, oświetlenie (w tym lampy i generatory), wózki etc., na wypadek ich przypadkowego zniszczenia, zepsucia (z zastrzeżeniem, że w OWU znajdziemy co do zasady wyłączenia wypłaty odszkodowania w przypadku wad sprzętu, jakie istniały już w dniu jego zakupu –ukryte wady – lub użycia go w sposób niezgodny z zaleceniami producenta sprzętu), kradzieży oraz wszelkich zwarć oraz skoków napięcia.

Obecnie częstokroć także w przypadku najmu nieruchomości lub innych rzeczy służących na rzecz produkcji filmu właściciele, którzy wynajmują dany przedmiot, wymagają, by producent przedstawił polisę ubezpieczeniową pokrywającą szkodę w przypadku zniszczenia lub uszkodzenia danej nieruchomości czy przedmiotu. Zdarza się, że już w samych umowach najmu zastrzegają sumę, na jaką musi ubezpieczona być np. nieruchomość, oraz zakres ubezpieczenia. Ubezpieczenie nieruchomości zabezpieczy nas np. w sytuacji pożaru, zniszczenia spowodowanego przez elektrykę i wodę (np. zalanie nieruchomości) czy szkód polegających na wybiciu szyb, czy też spowodowanych wybuchem (tu szczególnie w przypadku pirotechniki).

Ubezpieczenie od „niepojawienia” się gwiazdy filmowej

Niewątpliwie warunkiem stworzenia filmu jest pojawienie się wszystkich członków ekipy filmowej w miejscu i czasie wskazanych przez producenta. Szczególnie ważne jest, by na planie pojawili się aktor lub aktorka, którzy wykonują role pierwszoplanowe, ponieważ częstokroć podmioty finansujące angażują swoje środki ze względu na to, że rolę pierwszoplanową odgrywa ktoś, kto w danym czasie ,,przyciągnie” do kina szeroką rzeszę widzów. Pojawienie się głównego bohatera na planie stanowi gwarancję także realizacji kontynuacji filmów, przykładami mogą tu być: ,,Indiana Jones”, ,,Piraci z Karaibów”, ,,Gwiezdne wojny” czy ,,Seks w wielkim mieście”. Szkody związane z absencją głównego bohatera na planie pomoże nam naprawić ubezpieczenie od niepojawienia się ,,gwiazdy”. Wykupiona polisa ubezpieczeniowa (Cast Non Appearance) może pokryć wszelkie finansowe konsekwencje związane z przerwaniem, przełożeniem lub zakończeniem zdjęć ze względu na śmierć, chorobę, uszczerbek na zdrowiu czy też nawet aresztowanie osoby, która została wskazana przez producenta jako podmiot ubezpieczony (tutaj główny aktor). Ubezpieczenie może być także rozszerzone na wypadek śmierci najbliższych członków rodziny aktora, ale tutaj najczęściej spotkamy się z ograniczeniami czasowymi do danej liczby dni. Należy liczyć się z tym, że wyłączone zostanie ochrona ubezpieczeniowa na przykład w przypadku ciąży oraz okresu macierzyństwa, utraty głosu, która nie jest konsekwencją choroby, choroby, o której wiadomo było przed zawarciem umowy z aktorem, chorób psychicznych oraz wypalenia się zawodowego.

W sytuacji zaś, gdy powstaną już rezultaty prac nad filmem w postaci utrwalenia jego fragmentów, powstania kopii roboczych albo nastąpi ich definitywne zwieńczenie w postaci wykonania kopii wzorcowej, warto pomyśleć o ubezpieczeniu powstałego materiału. Istnieją rodzaje ubezpieczeń, które gwarantują nam właśnie pokrycie szkody związanej z utratą, kradzieżą lub uszkodzeniem kopii wzorcowej, kopii roboczych oraz wszelkich nośników, na których utrwalony jest film. Ubezpieczenie może obejmować także sytuacje prześwietlenia materiałów. Należy liczyć się jednak z tym, że w przypadku użycia złego sprzętu, złych warunków klimatycznych, użycia przeterminowanych nośników ubezpieczyciel nie pokryje naszej szkody.

Ubezpieczenie na wypadek niesprzyjających warunków pogodowych

Producent nieraz uzależniony jest także od takich nieprzewidzianych czynników jak pogoda. Może się zdarzyć, że zdjęcia zostaną odwołane ze względu na niesprzyjające warunki atmosferyczne, tj. np. gdy urzędnik wyda zakaz przeprowadzenia zdjęć ze względu na niebezpieczeństwo wywołane przez warunki atmosferyczne, w przypadku burz, gwałtowanych wichur czy klęsk żywiołowych. Wykupienie ubezpieczenia od złej pogody gwarantuje nam zwrot kosztów, jakie producent poniósł wskutek odwołania lub przełożenia zdjęć ze względu na bardzo złe warunki atmosferyczne (co do zasady nie pokryje nam jednak strat w sytuacji, gdy pogoda nie odpowiada warunkom, jakie zostały przedstawione dla danej sceny w scenariuszu). Wskazać trzeba, że tego typu ubezpieczenie winno być negocjowane indywidualne, ponieważ pogoda w poszczególnych częściach świata jest bardzo zróżnicowana.

Na etapie już samej dystrybucji filmu przydatne może być wykupienie polisy ubezpieczeniowej Errors & Omission, która zapewni ochronę na wypadek wad prawnych filmu (i części wkładowych do niego), czyli sytuacji, w których producent nie posiada takiego zakresu praw autorskich, pokrewnych, zgód na wykorzystanie wizerunku etc. do części wkładowych filmu oraz samego filmu, który pozwala mu na nieskrępowaną eksploatację filmu.

Completion Bond

Ostatnim typem ,,ubezpieczenia”, a właściwie bardziej instrumentem finansowym, który zabezpiecza nie tylko producenta, ale wszystkie podmioty inwestujące w film od strony ryzyka finansowego za całość filmu, jest tzw. Completion Bond. Wiele dużych hollywoodzkich produkcji nigdy nie powstałoby, gdyby nie ta forma zabezpieczenia polegająca na ustawieniu gwarancji przed dany podmiot (gwaranta), że film zostanie skończony według określonego budżetu i charakterystyki oraz będzie dostarczony w terminie wskazanym w harmonogramie produkcji. Czasami Completion Bond jest wręcz wymagany przez podmioty angażujące swoje środki w film. Proces zawarcia umowy gwarancyjnej rozpoczyna jest od złożenia podmiotowi udzielającego gwarancji takich elementów jak: scenariusz, budżet, harmonogram produkcji, dorobek kluczowych twórców biorących udział w produkcji. Warto zaznaczyć, że część personelu podmiotów udzielających Completion Bond stanowią zazwyczaj profesjonaliści z branży filmowej, którzy mają rozległą wiedzę na temat kosztów każdego aspektu produkcji filmowej. W związku z tym firmy te są w stanie udzielić producentowi rzeczywistej pomocy merytorycznej w trakcie ewentualnych trudności, jakie producent napotka w trakcie produkowania filmu. Należy wskazać, że często umowy pomiędzy gwarantem a producentem zawierają zobowiązanie producenta do zawarcia innych ubezpieczeń, takich jak np. Errors & Omission, lub od niepojawienia się ,,gwiazdy”.
Dla polskich pełnometrażowych produkcji audiowizualnych wszystkie wyżej wymienione ubezpieczenia lub gwarancja Completion Bond są dostępne. W związku z tym, przystępując do produkcji filmu, warto rozważyć rzeczywiste ryzyka, jakie mogą spotkać producenta i twórców w trakcie procesu prac nad filmem, i zastanowić się, czy polisa ubezpieczeniowa nie będzie powodowała, że w jakimś zakresie będziemy czuć się bezpieczniej i nie zaprzątając sobie głowy rzeczami przyziemnymi, oddamy się artystycznym aspektom tworzenia filmu.