Czy zadłużona spółka powiązana to rzeczywiście piąte koło u wozu? Czyli o wsparciu finansowym od PISF

Udzielanie wsparcia finansowego przez Polski Instytut Sztuki Filmowej jest niewątpliwie istotnym aspektem tworzenia warunków do rozwoju polskich projektów audiowizualnych. W czasie wypełniania wniosków dotyczących dofinansowań i zachęt może jednak pojawić się wątpliwość wnioskodawcy czy kondycja powiązanych z nim podmiotów może przeszkodzić mu w otrzymaniu finansowania. Czy zatem zła sytuacja spółki powiązanej z wnioskodawcą ma wpływ na przyznanie wsparcia finansowego od Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej?

Wsparcie finansowe jako pomoc publiczna

Zarówno wsparcie finansowe, o którym mowa w ustawie o zachętach[1], jak i to z ustawy o kinematografii zalicza się do kategorii pomocy publicznej. Obydwie ustawy wskazują ponadto kategorie podmiotów, którym nie może zostać udzielone wsparcie finansowe.

Zgodnie z art. 22 ust. 2 pkt 3 ustawy o kinematografii PISF nie może udzielić dofinansowania przedsięwzięcia podmiotowi, który:

1. posiada zaległości z tytułu należności publicznoprawnych lub
2. pozostaje pod zarządem komisarycznym albo znajduje się w toku likwidacji, postępowania upadłościowego, postępowania restrukturyzacyjnego, lub
3. w okresie 3 lat przed złożeniem wniosku o udzielenie dofinansowania przedsięwzięcia naruszył w sposób istotny umowę zawartą z Instytutem.

W art. 10 ustawy o zachętach wskazane jest natomiast, że wsparcia finansowego nie przyznaje się przedsiębiorcy, który:

1. ma zaległości z tytułu należności publicznoprawnych lub
2. pozostaje pod zarządem komisarycznym albo znajduje się w toku likwidacji, postępowania upadłościowego, postępowania restrukturyzacyjnego, lub
3. w okresie 3 lat przed złożeniem wniosku o wsparcie finansowe nie przedłożył raportu końcowego z prac objętych wsparciem finansowym, zwanego dalej “raportem”, lub
4. nie zwrócił przyznanej przez Rzeczpospolitą Polską pomocy publicznej uznanej na podstawie decyzji Komisji Europejskiej za niezgodną z prawem i z rynkiem wewnętrznym, lub
5. jest przedsiębiorcą znajdującym się w trudnej sytuacji w rozumieniu art. 2 pkt 18 rozporządzenia nr 651/2014, lub
6. został skazany prawomocnym wyrokiem za przestępstwo: składania fałszywych zeznań, przekupstwa, przeciwko wiarygodności dokumentów, mieniu, obrotowi gospodarczemu, obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi, systemowi bankowemu, przestępstwo skarbowe albo inne związane z wykonywaniem działalności gospodarczej lub popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub którego wspólnikiem albo członkiem organu jest osoba fizyczna skazana prawomocnym wyrokiem za takie przestępstwa, lub
7. w okresie 3 lat przed złożeniem wniosku o wsparcie finansowe rażąco naruszył umowę o dofinansowanie, o której mowa w art. 23 ust. 3 ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o kinematografii, w ten sposób, że nie rozliczył dofinansowania zgodnie z tą umową.

Kim jest przedsiębiorca znajdujący się w trudnej sytuacji?

Pojęcie przedsiębiorcy znajdującego się w trudnej sytuacji wprowadza art. 2 pkt 18 rozporządzenia nr 651/2014[2], który wymienia okoliczności takie jak np. sytuacja spółki, gdy ponad połowa jej subskrybowanego kapitału zakładowego została utracona w efekcie zakumulowanych strat czy przypadek, gdy przedsiębiorstwo podlega zbiorowemu postępowaniu w związku z niewypłacalnością lub spełnia kryteria na mocy obowiązującego prawa krajowego, by zostać objętym zbiorowym podstępowaniem w związku z niewypłacalnością na wniosek jej wierzycieli. Ponadto pojęcie to obejmie również przedsiębiorcę, który otrzymał pomoc na ratowanie i nie spłacił do tej pory pożyczki ani nie zakończył umowy o gwarancję lub otrzymał pomoc na restrukturyzację i nadal podlega planowi restrukturyzacyjnemu.

Co z grupami spółek?

Powyższy przepis nie rozwiewa wszystkich wątpliwości interpretacyjnych, w związku z czym Komisja Europejska w 2015 r. wydała pytania i odpowiedzi[1] odnoszące się do rozporządzenia. Jedno z pytań odnosiło się do kwestii, czy w przypadku, kiedy beneficjent jest spółką córką należy ustalić sytuację ekonomiczną całej grupy a ponadto, czy pomoc może być udzielona grupie i innym spółkom, które należą do grupy, jeśli np. inna spółka córka w ramach grupy jest w trudnościach.

Odpowiadając na powyższe pytania, Komisja Europejska odniosła się do orzecznictwa, zgodnie z którym „przedsiębiorstwo jest definiowane jako pojedyncza jednostka ekonomiczna (single economic entity) posiadająca wspólne źródło kontroli”. W związku z tym, „o ile grupa działa jako pojedyncza jednostka ekonomiczna, powinna być uznawana za jedno przedsiębiorstwo, a sytuacja ekonomiczna wszystkich podmiotów wchodzących w skład grupy powinna być brana pod uwagę przy udzielaniu pomocy, o której mowa w GBER (w rozporządzeniu 651/2014). W przeciwnym razie spółka będąca w trudnościach mogłaby obejść zakaz udzielania pomocy przedsiębiorstwom w trudnościach przez powołanie podmiotu zależnego i przeniesienie do niego wszystkich zobowiązań”.

Powyższe stanowisko przyjął też WSA w Warszawie w jednym ze swoich wyroków[2], w którym wskazał, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem TSUE oraz definicją funkcjonalną przedsiębiorstwa, podmioty o złożonej strukturze, należy traktować jako jednolity organizm gospodarczy (jako jedno przedsiębiorstwo). Stąd pomoc publiczna udzielana jednemu z takich podmiotów trafia w zasadzie do przedsiębiorstwa jako całości i w związku z czym musi ono spełnić szereg kryteriów jako całość. „Tak więc w przypadku, kiedy nawet jeden z podmiotów powiązanych samodzielnie wypełnia kryteria trudnej sytuacji ekonomicznej, nie stoi to jeszcze na przeszkodzie w wypłacie dofinansowania, o ile całe przedsiębiorstwo, tworzące jednolity organizm gospodarczy, znajduje się w dobrej sytuacji ekonomicznej.”

Należy podkreślić, że w wyroku tym WSA wskazał, że definicji „przedsiębiorstwa” należy poszukiwać nie w przepisach krajowych, ale w przepisach unijnych lub też ewentualnie przepisy krajowe należy w tym zakresie wykładać “w duchu” przepisów unijnych.

W ocenie WSA „sam fakt, że któryś z podmiotów wchodzących w skład jednego organizmu gospodarczego jest w trudnej sytuacji ekonomicznej nie przesądza o braku możliwości przyznania pomocy stronie będącej częścią jednego organizmu gospodarczego i jednocześnie nie będącego w trudnej sytuacji ekonomicznej.”

Nie oznacza to więc, że aby wnioskodawca mógł otrzymać pomoc publiczną, to żaden z podmiotów tworzących jednostkę gospodarczą nie może być w trudnej sytuacji. Przepisy unijne zgodnie z koncepcją jednego organizmu mają za zadanie przeciwdziałać sytuacji, w której z pomocy korzystałyby podmioty, które w normalnych warunkach by jej nie otrzymały, a w celu uzyskania nienależnej pomocy, tworzą w sztuczny sposób stany faktyczne. Za przykład można by podać utworzenie spółki i przeniesienie na nią wszelkich długów pozostałych podmiotów tworzących jeden organizm.

W związku z tym, dopiero trudna sytuacja ekonomiczna całej grupy wykluczać będzie możliwość otrzymania pomocy publicznej. W powyższym wyroku, WSA podkreślił, że na gruncie prawa unijnego nie można przesądzać, że informacja o złej sytuacji ekonomicznej jednego z powiązanych przedsiębiorców oznaczać będzie automatycznie trudności ubiegającego się o pomoc wnioskodawcy. Nie jest więc tak, że zła sytuacja jednej spółki, oznacza od razu złą sytuację całej grupy.

Powyższy pogląd potwierdza też stanowisko Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów[3], przedstawione w związku z wystąpieniem UOKiK do służb Dyrekcji Generalnej ds. Konkurencji Komisji Europejskiej o ostateczne wskazanie właściwej interpretacji i sposobu postępowania w zakresie badania sytuacji ekonomicznej podmiotów powiązanych. UOKiK wskazuje, że „badanie warunku udzielenia pomocy winno dotyczyć wnioskodawcy oraz grupy podmiotów z nim powiązanych traktowanych jako całość (a nie każdego podmiotu powiązanego z wnioskodawcą)”. Jak wynika z pisma służb Komisji, gdy wnioskodawca jest w dobrej sytuacji ekonomicznej i nie zachodzą trudności na poziomie całej jednostki gospodarczej, pomoc może zostać udzielona. Nie można jej udzielić natomiast, gdy trudna sytuacja dotyczy zarówno samego wnioskodawcy, jak i całej grupy. Ponadto, jeżeli mimo trudności wnioskodawcy, cała jednostka gospodarcza jako taka jest w dobrej sytuacji, nie można automatycznie wykluczać udzielenia pomocy.

[1] https://ec.europa.eu/regional_policy/sources/conferences/state-aid/rdi/8gber_practical_quite_faq.pdf

[2] Wyrok WSA w Warszawie z 22.11.2017 r., V SA/Wa 3185/16, LEX nr 2598313

[3] https://www.uokik.gov.pl/wyjasnienia2.php#faq3030

[1] Ustawa z dnia 9 listopada 2018 r. o finansowym wspieraniu produkcji audiowizualnej

[2] Rozporządzenie Komisji (UE) nr 651/2014 z dnia 17 czerwca 2014 r. uznające niektóre rodzaje pomocy za zgodne z rynkiem wewnętrznym w zastosowaniu art. 107 i 108 Traktatu