Umowa zlecenia oraz umowa o dzieło w produkcji audiowizualnej

Realizacja produkcji audiowizualnej, określonej ustawowo jako zespół czynności:

• twórczych,
• organizacyjnych,
• ekonomicznych,
• prawnych,
• technicznych,
• prowadzących do wytworzenia utworu audiowizualnego,

wymaga współpracy ze sztabem osób, zajmujących zarówno stanowiska twórcze jak np. reżyser, scenograf, aktorzy, montażysta oraz stanowiska wspierające, często typowo organizacyjne (garderobiany, sekretarka grupy zdjęciowej czy też ochrona planu).

Osoby współpracujące przy produkcji audiowizualnej z reguły nie podlegają przepisom prawa pracy. Praca wykonywana na podstawie umowy o pracę jest powtarzalna w codziennych lub dłuższych odstępach czasu i posiada trwalszy od umów cywilnoprawnych charakter. Ponadto stosunek pracowniczy w odróżnieniu od umów cywilnoprawnych wymaga spełnienia łącznie przesłanek go charakteryzujących:

• osobiste wykonywanie pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy;
• podporządkowanie pracownika kierownictwu pracodawcy;
• świadczenie pracy w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę;
• świadczenie pracy w czasie wyznaczonym przez pracodawcę;
• odpłatność wykonywanej pracy.

Z tego też powodu powszechnie stosowaną praktyką w produkcji audiowizualnej jest zawieranie z osobami fizycznymi umów cywilnoprawnych: umowy o dzieło, umowy zlecenia oraz umowy o świadczenie usług, nieuregulowanej innymi przepisami, do której stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące umowy zlecenia.

Najważniejsze różnice charakteryzujące poszczególne stosunki cywilnoprawne

50% koszty uzyskania przychodów dla umów cywilnoprawnych w produkcji audiowizualnej

Zarówno dla umów zlecenia jak i umów o dzieło zasadą jest określenie kosztów uzyskania przychodów (KUP) na poziomie 20% uzyskanego przychodu. Wyższe – 50% KUP, bardziej korzystne dla osób otrzymujących wynagrodzenie (pomniejszające podstawę opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych),  można stosować tylko w określonych przypadkach.

Zastosowanie wyższych KUP będzie możliwe w sytuacji, gdy:

• uzyskany przychód dotyczy czynności, które są przedmiotem prawa autorskiego lub pokrewnego;
• prawa autorskie do utworu zostaną przeniesione na zamawiającego dzieło (zleceniodawcę) lub zostanie udzielona licencja na korzystanie z nich;
• przychody uzyskane są z tytułu:
• działalności twórczej w zakresie architektury, architektury wnętrz, architektury krajobrazu, inżynierii budowlanej, urbanistyki, literatury, sztuk plastycznych, wzornictwa przemysłowego, muzyki, fotografiki, twórczości audialnej i audiowizualnej, programów komputerowych, gier komputerowych, teatru, kostiumografii, scenografii, reżyserii, choreografii, lutnictwa artystycznego, sztuki ludowej oraz dziennikarstwa;
• działalności artystycznej w dziedzinie sztuki aktorskiej, estradowej, tanecznej i cyrkowej oraz w dziedzinie dyrygentury, wokalistyki i instrumentalistyki;
• produkcji audialnej i audiowizualnej;
• działalności publicystycznej;
• działalności muzealniczej w dziedzinie wystawienniczej, naukowej, popularyzatorskiej, edukacyjnej oraz wydawniczej;
• działalności konserwatorskiej;
• prawa zależnego, o którym mowa w 2 ust. 2 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2019 r. poz. 1231 oraz z 2020 r. poz. 288), do opracowania cudzego utworu w postaci tłumaczenia;
• działalności badawczo-rozwojowej, naukowej, naukowo-dydaktycznej, badawczej, badawczo-dydaktycznej oraz prowadzonej w uczelni działalności dydaktycznej;
• w roku podatkowym łączne koszty uzyskania przychodów nie przekroczą kwoty stanowiącej górną granicę pierwszego przedziału skali podatkowej (w 2021 r. – 85 528 zł).

Podstawowe zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu osób wykonujących pracę na podstawie umów cywilnoprawnych

Osoba świadcząca usługi na podstawie umowy zlecenia/o świadczenie usług, podlega:

• obowiązkowo ubezpieczeniom:
• emerytalnemu (składka finansowana przez zleceniobiorcę: 9,76% podstawy jej wymiaru);
• rentowemu (składka finansowana przez zleceniobiorcę: 1,5% podstawy jej wymiaru),
• wypadkowemu (składka w całości finansowana przez zleceniodawcę);
• zdrowotnemu (składka: 9% podstawy jej wymiaru, w całości finansowana przez zleceniobiorcę);
• dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu (składka: 2,45% podstawy jej wymiaru, w całości finansowana przez zleceniobiorcę).

Powyższe oznacza, że wynagrodzenie brutto, określone w zawartej ze zleceniobiorcą umowie zlecenia/świadczenia usług, jest pomniejszone o sumę ww. składek przez niego finansowanych.

Osoba wykonująca zamówienie na podstawie umowy o dzieło nie podlega ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych w zakresie obowiązkowych składek (wyjątek stanowi np. umowa o dzieło zawarta z własnym pracownikiem). Niemniej jednak przepisy ustawy od bieżącego roku wprowadziły obowiązek informowania ZUS w terminie 7 dni o fakcie zawarcia umowy o dzieło.

Przedmiotowy obowiązek dotyczy umów o dzieło, które:

• zostały zawarte po 1 stycznia 2021 r.;
• nie są zawierane z własnym pracownikiem;
• zawarte z innym podmiotem, nie są wykonywane na rzecz własnego pracodawcy;
• nie są zawarte z  osobami prowadzącymi działalność gospodarczą na wykonanie przez nie usług, które wchodzą w zakres prowadzonej działalności (np. z prowadzącym działalność gospodarczą scenarzystą na stworzenie scenariusza do produkcji audiowizualnej).

Konsekwencje związane z nieprawidłową klasyfikacją umów cywilnoprawnych

Nazwanie danej umowy umową o dzieło nie będzie miało znaczenia, jeśli z treści lub też rzeczywistej formy jej realizacji wynika, że umowa dotyczy innego stosunku prawnego. Skoro wola stron nie może zmieniać ustawy, to strony nie mogą nazwać umową o dzieło zobowiązania, którego przedmiotem nie jest dzieło w rozumieniu art. 627 k.c. (postanowienie SN z 12.04.2018 r., II UK 281/17). W rezultacie, nawet zamiar zawarcia umowy o dzieło, a także świadome podpisanie takiej umowy nie mogą nadać cywilnoprawnego charakteru zatrudnieniu zainicjowanemu taką umową jeśli wykazuje ono w przeważającym stopniu cechy innego typu stosunku prawnego, np. umowy o świadczenie usług (wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 8 maja 2014 r., III AUa 879/13).

Zakwestionowanie przez ZUS lub też Sąd zawartej umowy o dzieło w związku z posiadaniem przez nią cech charakterystycznych np. dla umowy zlecenia, będzie skutkowało m.in. koniecznością wstecznego zgłoszenia zleceniobiorcy do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych oraz ubezpieczenia zdrowotnego, jednorazowego opłacenia zaległych składek wraz z odsetkami za zwłokę oraz złożenia dokumentów rozliczeniowych za każdy miesiąc wykonywania zakwestionowanej umowy.

Mając na uwadze powyższe oraz fakt dostępności dla ZUS od bieżącego roku informacji dotyczącej ilości, czasu trwania i przedmiotu zawieranych umów o dzieło, warto rozważyć zasadność wprowadzenia konkretnego rozwiązania umownego przed podpisaniem danej umowy cywilnoprawnej w celu uniknięcia ryzyka związanego zakwestionowaniem zastosowania danego rodzaju umowy przez organy kontrolujące.

Autorka: Katarzyna Michalik – prawnik, praktyka prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, LSW Leśnodorski, Ślusarek i Wspólnicy