Odpowiedź na to pytanie jest o tyle istotna, gdyż wyznacza okres, po jakim utwory muzyczne i nagrania dźwiękowe wchodzą w świetle prawa amerykańskiego do domeny publicznej. Utwory zaś należące do domeny publicznej mogą być wykorzystywane dowolnie bez uzyskiwania zezwolenia twórców, a przede wszystkim bez uiszczania opłat. Prawa autorskie majątkowe do utworu muzycznego, w odniesieniu do Europy co do zasady wygasają po upływie 70 lat od śmierci autora i tym samym wchodzą do domeny publicznej. Sytuacja nie jest jednak tak oczywista, jeżeli chodzi o Stany Zjednoczone.

Z uwagi na terytorialny charakter prawa autorskiego, mimo wygaśnięcia ochrony danego utworu na podstawie prawa polskiego czy unijnego, niejednokrotnie może okazać się, że w jakimś zakresie na gruncie prawa amerykańskiego są one nadal chronione, co w przypadku światowej dystrybucji filmu może mieć fundamentalne znaczenie dla legalnego wykorzystania muzyki w utworze audiowizualnym.

O czym powinni więc pamiętać producenci filmów chcący wykorzystać utwory muzyczne ze Stanów Zjednoczonych?

W jednym z naszych artykułów na blogu opisywaliśmy prawne aspekty wykorzystania muzyki w filmie. Poruszone tam kwestie warto rozwinąć i uzupełnić o zagadnienia dotyczące odmienności regulacji obowiązujących w Stanach Zjednoczonych.

Kompozycje muzyczne

Ochrona prawnoautorska była wielokrotnie zmieniana i wydłużana. Dlatego też niekiedy trudności nastręcza ustalenie, czy dany utwór wszedł już do domeny publicznej. W Stanach Zjednoczonych początkowo, na mocy Copyright Act z 1909 r.[1], utwory były chronione prawem autorskim przez okres 28 lat od daty ich publikacji z możliwością przedłużenia w 27 roku ochrony o kolejne 28 lat, o ile autor utworu żył. Później ten drugi termin został rozszerzony do 47 lat, co dawało utworom powstałym przed 1978 r. łącznie 75 lat ochrony. Prawo to zostało bowiem zmienione w 1976 r.[2] (wejście w życie w 1978 r.). Oprócz tego ustawa z 1976 r. wprowadziła, że prawa autorskie oprócz życia autora, obowiązywały jeszcze przez 50 lat po jego śmierci a w przypadku utworów należących do przedsiębiorstw lub utworów anonimowych – przez 75 lat od publikacji lub 100 lat od stworzenia dzieła (w zależności od tego, który z okresów był wcześniejszy).

Kolejna zmiana miała miejsce w 1998 r. (tzw. Copyright Term Extension Act)[3]. Na skutek tych zmian utwory, które powstały w latach 1923-1977, uzyskały przedłużoną ochronę do 95 lat od daty ich opublikowania. Ponadto, na mocy ustawy z 1998 r. wprowadzono, że utwór jest chroniony przez 70 lat po śmierci autora, a w przypadku dzieł należących do przedsiębiorstw – 120 lat od stworzenia dzieła lub 95 lat od jego publikacji (w zależności od tego, które ze zdarzeń miało miejsce wcześniej).

Zmiany te były związane z lobbingiem prowadzonym przez firmę Disney, która nie chciała dopuścić do tego, by Myszka Miki weszła do domeny publicznej, stąd ustawa z 1998 r. nazywana jest Mickey Mouse Protection Act.

Po dłuższej przerwie 1 stycznia 2019 r. do domeny publicznej weszły więc utwory, które powstały przed 1923 r. W 2023 r. natomiast weszły do domeny publicznej utwory opublikowane w 1927 r. lub wcześniej.

Na marginesie należy zaznaczyć, że wcześniejsze wersje amerykańskiej ustawy o prawie autorskim wymagały spełnienia pewnych warunków formalnych dla uzyskania przez utwór ochrony prawnoautorskiej. W przeciwnym razie utwór wchodził do domeny publicznej. Stąd też kompozycje muzyczne opublikowane przed 1 marca 1989 r., aby uzyskać ochronę, musiały zawierać informację o prawach autorskich na rozpowszechnianych kopiach. Od 1 marca 1989 r. nie ma już obowiązku informowania o prawach autorskich.

Oprócz tego utwory stworzone w latach 1925-1963 wymagały odnowienia rejestracji w ciągu 28 lat, by uzyskać 95-letni okres ochrony.

Obecnie powstające utwory chronione są przez okres życia autora oraz przez 70 lat od jego śmierci, a w przypadku utworów należących do przedsiębiorstwa – przez 95 lat od publikacji lub 120 od stworzenia (decyduje termin wcześniejszy).

*Data publikacji*	*Całkowity okres ochrony federalnej*
Przed 1925*	Obecnie w domenie publicznej w Stanach Zjednoczonych.
1925* – 1 marca 1989 r.	Kompozycje muzyczne publikowane w tym okresie podlegały różnym formalnościom. Jeśli formalności te nie zostały spełnione, utwory wchodziły do domeny publicznej.
Od 1 marca 1989 r. do 2002 r.	W przypadku utworów stworzonych po 1977 r.: czas trwania ochrony wynosi okres życia autora + 70 lat, a w przypadku utworów autorstwa korporacyjnego – krótszy z następujących okresów: 95 lat od publikacji lub 120 lat od stworzenia, w zależności od tego, który z tych okresów jest krótszy.
Od 1 marca 1989 r. do 2002 r.	W przypadku utworów stworzonych przed 1978 r. i opublikowanych po raz pierwszy między 1 marca 1989 r. a 31 grudnia 2002 r. lub wcześniej: czas trwania wynosi okres życia autora + 70 lat, a w przypadku utworów autorstwa korporacyjnego – krótszy z następujących okresów: 95 lat od publikacji lub 120 lat od stworzenia utworu. Prawa autorskie nie wygasają przed 31 grudnia 2047 roku.
Po 31 grudnia 2002 r.	Życie autora + 70 lat. W przypadku utworów autorstwa korporacyjnego, krótszy z następujących okresów: 95 lat od publikacji lub 120 lat od stworzenia utworu.

*Kompozycje muzyczne po raz pierwszy zarejestrowane lub opublikowane w Stanach Zjednoczonych w tym czasie otrzymają maksymalny okres ochrony wynoszący 95 lat od daty publikacji. W rezultacie data ta będzie wzrastać z każdym rokiem, aż do utworów opublikowanych w 1977 roku.

Źródło tabeli: https://library.osu.edu/site/publicdomain/2020/07/27/when-does-music-enter-the-public-domain-in-the-united-states/ (tłumaczenie własne).

Nagrania dźwiękowe

Utwory, które weszły do domeny publicznej, mogą być wykorzystywane bez żadnych opłat. Jednakże należy pamiętać, że nawet gdy sama kompozycja muzyczna lub słowa weszła już do domeny publicznej, konkretne nagranie dźwiękowe może nadal być chronione odrębnie. Wówczas konieczne jest uzyskanie licencji na wykorzystanie takiego nagrania.

Kwestia tzw. „sound recordings” jest w Stanach Zjednoczonych dość skomplikowana. Przed 1972 r. były one chronione jedynie prawem stanowym i wobec tego ich ochrona różniła się w zależności od stanu. Dopiero od 1972 r. zostały one objęte prawem federalnym, co ujednoliciło ich ochronę. Dotyczyło to jednak tylko nagrań dźwiękowych powstałych po 15 lutego 1972 r.

Sytuację zmienił dosyć niedawno tzw. Music Modernization Act z 2018 r., na mocy którego zdefiniowano okresy ochrony dla nagrań dźwiękowych stworzonych przed 1972 r., tym samym formułując harmonogram wchodzenia ich do domeny publicznej[4].

Zgodnie z ustawą wszystkie nagrania dźwiękowe opublikowane przed 1 stycznia 1923 r. weszły do domeny publicznej 1 stycznia 2022 roku.

Co więcej, nagraniom opublikowanym w latach 1923-1946 przysługuje ochrona 100 lat (czyli w każdym roku między 2023 a 2046 nagrania te będą kolejno wchodzić do domeny publicznej). Nagrania z lat 1947-1956 chronione są natomiast przez okres 110 lat. Wszystkie nagrania opublikowane od 1957 do 15 lutego 1972 r. będą chronione do 15 lutego 2067 r.[5].

Na marginesie należy również wskazać, że nagrania opublikowane w okresie od 15 lutego 1972 r. do 1 marca 1989 r. weszły do domeny publicznej w momencie publikacji, jeżeli nie spełniły wymaganych formalności co do informowania o prawach autorskich.

Nagrania dźwiękowe opublikowane po 1 marca 1989 r. chronione są przez okres życia autora oraz 70 lat po jego śmierci, natomiast te należące do przedsiębiorstwa chronione są 95 lat od publikacji lub 120 lat od utworzenia, w zależności od tego, który z terminów jest wcześniejszy.

*Data publikacji*	*Całkowity okres ochrony federalnej*
Przed 1923 r.	Do 31 grudnia 2021 r.
1923 – 1946	100 lat od publikacji
1947 – 1956	110 lat od publikacji
1957 – 14 lutego 1972 r.	Do 15 lutego 2067 r.
15 lutego 1972 r. – 1 marca 1989 r.	Nagrania dźwiękowe publikowane w tym okresie podlegały różnym formalnościom. Jeśli formalności te nie zostały spełnione, utwory wchodziły do domeny publicznej.
Po 1 marca 1989 r.	Życie autora + 70 lat. W przypadku utworów autorstwa korporacyjnego, krótszy z następujących okresów: 95 lat od publikacji lub 120 lat od stworzenia utworu.

Źródło: https://library.osu.edu/site/publicdomain/2020/07/27/when-does-music-enter-the-public-domain-in-the-united-states/ (tłumaczenie własne).

Podsumowanie

Jak już zostało wskazane, w przypadku tego samego utworu muzycznego może okazać się, że mimo tego, że sama kompozycja muzyczna znajduje się już w domenie publicznej, niekoniecznie dotyczy to również nagrania dźwiękowego.

Ponadto należy mieć na uwadze, że prawa do konkretnego nagrania dźwiękowego mogą wygasnąć, jednakże inne nagranie dźwiękowe odnoszące się do tej samej kompozycji muzycznej, stworzone jednak później, może być nadal chronione. Ustalenie przez np. producenta czy dany utwór muzyczny wszedł do domeny publicznej i można go swobodnie wykorzystać w filmie, wymaga odrębnej analizy czy upłynął odpowiedni okres ochrony dla słów, kompozycji muzycznej oraz nagrania.

Źródła:

“Dealmaking in the film & television industry. From negotiations to final contracts”, Mark Litwak, 4 Wydanie, 2016 r.

https://www.copyright.gov/title17/92chap14.html

https://library.osu.edu/site/publicdomain/2020/07/27/when-does-music-enter-the-public-domain-in-the-united-states/

https://guides.library.cornell.edu/copyright/publicdomain

https://www.congress.gov/115/plaws/publ264/PLAW-115publ264.pdf

https://www.copyright.gov/history/1909act.pdf

http://uscode.house.gov/statutes/pl/94/553.pdf

https://www.govinfo.gov/content/pkg/PLAW-105publ298/pdf/PLAW-105publ298.pdf

[1] https://www.copyright.gov/history/1909act.pdf.

[2] http://uscode.house.gov/statutes/pl/94/553.pdf.

[3] https://www.govinfo.gov/content/pkg/PLAW-105publ298/pdf/PLAW-105publ298.pdf.